O'rta osiyo allomalarining ilmiy merosi fanidan ochiq dars

Муҳаммад ат-Термизийга унинг устози ва сафдоши Имом ал-Бухорий катта таъсир ўтказган. Бу икки буюк муҳаддиснинг учрашувлари 863-868 йилларда, Имом ал-Бухорийнинг ўз илмий саёҳатидан қайтиб келиб яшаб дарс бераётган Нишопур шаҳрида бўлиб ўтган. Муҳаммад ат-Термизий ўзининг асосий асари «Ал-Жомиъ ал-кабир»да имом ал-Бухорий билан бўлган суҳбатларни миннатдорчилик билан эсга олади.

Ат-Термизийнинг ўз устози ва сафдошига бўлган чексиз фидоийлиги ҳақида «Тазкират ал-Хуффоз» («Хофизлар ҳақида китоб») асарининг муаллифи Шамс ад-дин аз-Захаби ўз асарида такидлаб ўтади, у ерда шундай сўзлар келтирилган: «ат-Термизий ўзининг устози ал-Бухорийнинг ўлимига шунчалик қайғурганки, ҳаттоки кўр бўлиб қолиб, умрининг охиригача шундайлигича яшаган».

Ат-Термизийнинг ҳам кўпгина шогирдлари бўлган. Булар Макхул ибн ал-Фадл, Муҳаммад ибн Маҳмуд Анбар, Ҳаммад ибн Шокир, Абу ибн Муҳаммад, Хайсам ибн Кулайд аш-Шоший, Аҳмад ибн Юсуф ан-Насафий, Абул Аббос Мухаммад б. Махбуд Ал-Маҳбубий ва бошқалардир. Имом Муҳаммад ат-Термизийнинг шогирдлари орасида турли мамлакатлар ва элатлар вакиллари бўлган.

Имом ат-Термизий ота қишлоғи Буғда 892 йилда вафот этган ва шу ерда дафн этилган. Унинг қабри Шерободнинг жануби-шарқий қисмида жойлашган.

Муҳаммад ат-Термизий ўндан ортиқ асар ёзган. Булар «ал-Жомиъ ал-кабир» («Катта тўплам») (у шунингдек «Саҳиҳ ат-Термизий» ёки «Сунон ат-Термизий»деб ҳам аталади), «Аш-Шамоил ан-набавиййа» («Пайғамбарнинг алоҳида фазилатлари»), «Китаб ат-Тарих» («Тарих китоби»), «Китаб аз-зуҳд» («Тақво ҳақида китоб») ва бошқа асарлар.

Ат-Термизийнинг илмий мероси ичида «ал-Жомиъ ал-кабир» асари асосий ўринга эга. Тузилиши жиҳатдан «ал-Жомиъ ал-кабир» кўпгина бобларга бўлинган бўлиб, булар таҳорат, намоз (солот), закот, рўза, ҳаж, жаноза, никоҳ, тижорат ва ҳоказолардан иборат.