O’rta Osiyo allomalari va ularning ilmiy me’rosi Abu Rayxon Beruniy

O’rta Osiyo allomalari va ularning ilmiy me’rosi

Abu Rayxon Beruniy

Birinchi ming yillikning so’nggida (973 yil, 4 sentyabr) tavallud topgan ulug’ bobokalonimiz Abu Rayhon Beruniy ham falsafa fanini rivojlantirish ishiga ulkan hissa qo’shdi. Beruniyning «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar»1 deb nomlangan qomusiy kitobini to’la ma’noda insoniyat tarixining o’tgan 5 ming yilligi voqyealari tahlili va sinteziga bag’ishlangan mumtoz qomusiy asar, deb baholash mumkin.

Kitobda ulug’ mutafakkir asar yozilishi jarayonida olib borgan ilmiy-falsafiy tadqiqotlari, qo’llagan usullari xususida so’z yuritib shunday yozgan:«Mazkur asarni yozish asnosida o’zimga ishonch hosil qildim-ki, aqliy narsalardan dalil keltirish, kuzatilgan narsalarga qiyos qilish yo’li bilan haqiqiy malumotlarga ega bo’lish mumkin emas. Bunga faqat «kitob ahllari» va turli din arboblariga, shu (e’tiqodlarga) amal qiluvchi har xil maslak va ishonch egalariga ergashish, ularning tushunchalarini hamisha asos tutish bilan belgilanadi.

ABU ALI IBN SINO

• Buyuk daho Abu Ali al-Husayn ibn Abdulloh ibn al-Hasan ibn Ali ibn Sino hijriy 370 (milodiy 980) yilda Buxoroning Afshona, hozirgi Isfana qishlog‘ida tug‘ilgan. U yoshligidanoq o‘tkir zehni va ilmga qiziqiishi bilan hammani lol qoldirardi. Ibn Sino An-Notiliy qo‘lida tarbiya oladi. U astronomiya, falsafa, matematika, fizika, kimyo, tibbiyot, mantiq, adabiyot, mineralogiya va boshqa fanlar bilan shug‘ullangan. 10 yoshida Qur’onni yod olgan, 16 yoshdayoq atoqli tabib bo‘lgan. U Buxoro amiri Nuh ibi Mansurni davolab, saroyning boy kutubxonasidan foydalanish huquqini qo‘lga kiritgan.

Xorazmiy

Xorazmiy (14-asr) shoir. O‘zbek adabiyotining Navoiygacha bo‘lgan atoqli vakillaridan, noma janrining asoschisi. Hayoti va ijodi haqida ayrim ma’lumotlar uning bizgacha saqlanib qolgan yagona asari «Muhabbatnoma» orqali yetib kelgan. «Muhabbatnoma» Oltin O‘rda xoni Jonibekning hukmdorlaridan Muhammad Xo‘jabekning taklifi bilan 1353 yilda yozilgan. «Muhabbatnoma»ning «Bayoni voqeni aytur» qismidan ma’lum bo‘lishicha, Xorazmiy ilgari ham ko‘p she’rlar yozgan, ayniqsa, muhabbat mavzuidagi asarlari bilan shuxrat qozongan.