O‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti b. M. Saydumarov, N. M. Rizaeva

Nazorat savollari: 
 
1.
Deformatsiya o„chog„i deganda nimani tushunasiz?
 
2.
Deformatsiya o„chog„i va uning geometrik tavsifnomalariga nimalar 
kiradi?
 
3.
Kalibr deganda nimani tushunasiz?
 

---

9
3-amaliy mashg‘ulot 
Ushlab qolish burchaklarini hisoblash 
Tog„ri burchakli uchburchakdan 
AOC 
ushlab qolish burchaklarini α, 
hisoblash uchun 3.1-rasm dagi sxemadan foydalanib formulani chiqarib 
olamiz.
3.1-rasm. Deformatsiya o„chog„ining geometrik parametrlari 
ni olamiz (3.1) 
OC
va 
belgilarini formulaga qo„yish bilan
(3.2)
Trigonometrik tenglik orqali bu formulaga (3.2) boshqacha 
yondashish ham mumkun.
2
(
(3.3) 
shunda formula orqali
2
(
=
olamiz,
√
(3.4)

---

10
(3.2) va (3.3) formulalar negizi bir xil bo„lib, o„zaro almashuvchandir. 
Lekin bu formulalar orqali 
burchak trigonometrik funksiya ko„rinishida 
aniqlanadi.
Agar 
yo„l qoyilib qabul qilsak, u holda kontaktni 
ushlab qolish burchagini hisoblash formulasining oddiy va qulay usulini 
olamiz. 
Radianlarda
√
(3.5) 
Burchak ostida
√ √
(3.6)
Formulaning (3.5) aniqligi yetarli darajada. Texnologik hisoblashda 
berilgan 
va 
D
orqali mutloq siqishni 
aniqlash mumkun. Shunda (3.2) 
va (3.5) formulalarini o„zgartirib qo„ysa bo„ladi.
(3.7) 
(3.8) 
(3.2) va (3.5) formulalari prokatlash jarayonida burchak kontaktini 
hisoblashda qo„llaniladi.
Shu bilan birga prokatlash jo„valarini ushlab olish xususiyatini to„g„ri 
baholash uchun bilish kerak bo„lgan ushlab qolish 
burchagi jo„valar va 
polosaning boshlang„ich teginish momentiga mos keladi (3.2-rasm). (3.2) 
va (3.6) formulalari orqali aniqlangan 
burchak o„zining kattaligi bilan 
burchak dan kattaroq. Stanning detallarida qattiq deformatsiya bo„lgani 
uchun, jo„valar ushlab olish vaqtida bir necha bor suriladi. Polosaning 
jo„valarda kirish paytida bo„shliqning kattalashishini prokat stanlarining 
ishchi kletlarining prujinasi deyiladi. 

---

11
3.2-rasm. Stan prujinasini hisobga olgan holda, ushlab olish 
burchagini aniqlash 
Prujinaning kattaligi 
hosil qiladi. Ushlash burchagi 
boshlanishini aniqlash uchun (3.2) va (3.4) formulalardan foydalanish 
mumkun. Lekin bunda
har xilligini hisobga olgan holda kirgizish lozim. 
, 
, (3.9)
( 
) √
√
(3.10) 
√
√
(3.11) 
(3.9) va (3.11) formulalari bilan taqqoslagandan ko„rinib turibdiki,
va 
burchaklar orasidagi farqlar bu 
kattaliklari qo„shilishiga bog„liq. 
Agar prujina 
taqqoslaganda siqish 
dan kamroq bo„lsa, unda 
va 
burchaklarning o„rni yaqin bo„ladi.