O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi mazmuniga qo‘yiladigan talablar reja

Talimda uzviylik о‘quv predmetining tashkiliy qismlarini tо‘g‘ri nisbati va zaruriy bog‘liqligini tamin etadi.

О‘quv materialining joylashishi va bu materialning о‘zlashtirish usullarini tanlashdagi uzviylik quyidagi ikki omilni hisobiga olish bilan amalga oshiriladi:
Ushbu о‘quv predmeti tegishli fan mazmuni mantiqi hamda bilimlarni о‘zlashtirish jararyonining qonuniyatlarini, fanning mazmuni va mantiqi о‘quv predmetining о‘zviyligi tamin etishda muhim axamiyat kasb etadi: tushuncha, qonunlar va dalillar, о‘quv predmetining mazmunining о‘zagi hisoblanib ketma-ket joylashadi va о‘rganilayotgan sohaga oid bilimlarning kengayib borishini taminlaydi, oldingilari keyingilari bilan uzviy bog‘liq bо‘ladi.
Bilimlarni о‘zlashtirish jarayonining qonuniyatlari omili ilmiy bilimlari tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri о‘quv predmeti mazmuni sifatida talqin etilishiga yо‘l qо‘ymaydi, unga didaktik ishlov berishni talab etadi. Shunday qilib, uzviylik faqatgina tо‘g‘ri chiziqli emas, balki о‘quv materialini konsentrik joylashuvida ham amalga oshiriladi.
Tushunchalarni keng va chuqur aloqadorligini о‘rganish mazmunini boyitishga uni о‘zgartirish shakllarining uzviyligini tamin etadi.
Uzviylik alohida о‘quv predmetlarinigina emas, balki turli о‘quv predmetlarining о‘zaro munosabatlarini ham kamrab olishi zarur. Buning uchun turli о‘quv predmetlarini о‘rganishda obyektlarining turli jihatlarini obyektiv aloqadorligi asos hisoblanadi.

2. Talim mazmuni avval DTS (TTS), sо‘ngra о‘quv reja va dasturi shaklida loyixalashtiriladi.

Talim mazumni talim jarayonining asosiy elementi (tashkil etuvchi komponenti)ni о‘zlashtirish natijasida ijtimoiy maqsadlarga erishiladi. О‘zlashtirilishi zarur bо‘lgan ijtimoiy madaniy tajribaning tavsifi va hajmi aniq shart-sharoit, makon, zamon, shuningdek talim muassasasining turi va darajasiga bog‘liq bо‘ladi.
Talim mazumnini tashkil etuvchi tarkibiy qismlari sifatida quyidagilarni kо‘rsatish mumkin: a) samarali amaliy faoliyat tajribasi, ya’ni mehnat, iqtisodiyot, siyosat ijtimoiy va boshqa sohalardagi vazifalarni muvaffaqiyatli bajarish.
b) bilish tajribasi atrof olam rivojlanishi qonuniyatlarini anglash metodlari va natijalari; v) umumiy maqsadlarga erishish jarayonidagi ijtimoiy о‘zaro tasirlar tajribasi; g) ahloqiy etik tajriba; d) manaviy-madaniy tajriba va shu kabilar.
О‘qitish mazmuni muayyan talim muassasalarida о‘rganiladigan о‘quv predmetlarini о‘rganish jararyonida о‘zlashtiriladi. О‘qitish mazmunining tuzilmasi, ya’ni turli elementlarning о‘zaro munosabatlari, ketma-ketligi, davomiyligini о‘quv rejasi aniqlab beradi. Shu paytgacha о‘qitish mazmuni bajariladigan vazifalarning murakkablik darajasi va mazmuniga binoan aniqlanadi.
Masalan, umumiy talimning asosiy vazifasi insonni har tomonlama rivojlantirish,hayot va mehnat, kasb tanlashga va kelgusida kasb-hunar sir-sinoatlarini о‘rganishga tayyorlashdan iborat.
Aniq kasb (ixtisoslik) bо‘yicha talim mazmunini integrativ yondashuv asosida tanlab olishda uning qaysi soha bо‘yicha ishlab chiqarishga mansubligi hisobga olinadi.
Integrativ yondashuv asosida kasb-hunar talimi mazmunini tanlab olishda meyoriy asos tasniflagich va DTS,TTS hisoblanadi.
Demak, kasb-hunar talimi mazmunini tanlab olishda dastlabki asos kasb-hunar turi hisoblanadi. Ajratib olingan talim mazmuni yuqoridan pastga tomon tahlil etiladi. Yuqorigi qatlam sohaga va alohida ishlab chiqarish yoki faoliyat kurinishlariga mosbо‘ladi. О‘rta qatlam tutash kasblarga tо‘g‘ri keladi: pastki qatlam esa alohida kasblar, ixtisosliklarga tо‘g‘ri keladi. Tahlil borishida eng avval umumiy talim mazmuni, keyin xususiy mazmun, ya’ni kasb-hunarning о‘ziga tegishli mazmuni tanlab olinadi. Bunday deduktiv taxlil mazmunining unifikatsiyalashgan qismlarini ajratib olib, kasbiy talim mazmunini ilmiy asosda ma’lum tizim yoki tuzilmaga keltirish imkonini beradi. Bu yondashuv о‘quv dasturini ishlab chiqish (tuzish) imkonini beradi.
Bloklar mazmunini tanlab olishda har bir olidngi blok keyingisiga tayanch sifatida qarab kengaytirilada va chuqurlashtiriladi. Bu, о‘z navbatida, uzviylik va yaxlitlikni taminlashga xizmat qiladi. ShuningdekYU avvalgi faslda kо‘rsatilganidek, kasb-hunar pedagogikasida kasb-hunar talimining xususiy prinsiplariga ham asoslaniladi. Chunki bu prinsiplar kasb-hunar talimining о‘ziga xos jihatlarini hisobga olib, umumdidaktik prinsiplar bilan uyg‘unlikda qо‘llaniladi. Kasb-hunar talimi mazmunini tanlab olish va amalga joriy etishni umumiy holda quyidagicha chizma tarzda ifodalash mumkin.
Umumdidaktik tamoyillar bilan pedagogik jarayon qonunlari о‘zaro aloqada bо‘lib, mazkur aloqa о‘zining speо‘ifik xususiyatlariga egadir. Ularning asosiylarini kо‘rib chiqamiz.