O’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

O'tayangi yulduzlar ham eruptiv o'zgaruvchan yulduzlar bo'­lib, yorqinligi keskin o'zgaruvchi (chaqnovchi) yulduzlardir. Ularning chaqnashlari portlash hisobiga bo'ladi. Portlash tufayli bunday yulduzlarning ravshanligi bir necha kun davomida o'nlab million marta ortadi. Yulduz o'z ravshanligining maksimumiga erishganda o'zi joylashgan Galaktika ravshanligiga, ba'zan undan ham bir necha marta ko'p ravshanlikka ega bo'ladi. Ravshanligining maksimumida, uning absolyut yulduz kattaligi -18 dan to -19 yulduz kattaligigacha yetadi. O'tayangi yulduzlar o'z yorqinligining maksimumiga, portlash yuz bergandan keyin, 2—3 hafta o'tgach erishadi va so'ngra bir necha oy davomida uning yorqinligi 25—30 marta kamayadi. Chaqnash da­vomida, o'tayangi yulduzlarning umumiy nurlanish energiyasi 10^4l-10⁴² Joulni tashkil etadi.

Ma'lum galaktikada o'tayangi yulduzlarning chaqnashi taxmi-nan 100 yil ichida 1—2 martagina bo'lishi mumkin. Tarixda Bizning Galaktikamizda ham bir necha o'tayangi yulduzlarning chaqnashi kuzatilgan. Bular ichida Savr yul­duz turkumida 1054- yilda Xitoy astronomlari tomonidan kuzatilgani eng quwatlilaridan hisoblanadi. Bu yulduzni, uning portlashdan so'ng bir necha kun davomida kunduzi ham ko'rishning iloji bo'ldi. Chaqnash paytida bunday yulduzlar, 0,1 dan to 1,0 Quyosh massasigacha miqdoriga teng o'z moddasini 6000 km/s gacha tezlik bilan yulduzlararo bo'shliqqa uloqtiradi. Salkam 1000 yilga yaqin vaqt o'tganiga qaramay, bu yulduzdan uloqtirilgan gaz massasi, hozirgi kunda ham, sekundi-ga salkam 1000 km tezlik bilan kengayishda davom etmoqda. Chaq-nagan yulduz atrofida tarqalayotgan bu gaz massasi juda ulkan gaz tumanlikni hosil qilgan. Savr yulduz turkumidagi bu tumanlik Qisqichbaqasimon tumanlik nomi bilan mashhur (121-rasm). 1572- yili boshqa bir o'tayangi yulduz daniyalik astronom Tixo U rage tomonidan Kassiopeya yulduz turkumida, 1604-yili esa Kepler tomonidan lion Eltuvchi yulduz turkumida kuzatildi.

(Jarchi o'tayangi yulduzlarning chaqnash mexanizmiga doir masala liali uzil-kesil hal etilmagan bo'lsa-da, biroq bu hodisa 2—3 Quyosh massasiga teng yulduzlar evolutsiyalarining oxirgi bosqich-larida viijudga keladigan nomuvozanatlikning oqibati ekanligi aniq.