O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

So‘zlovchi va tinglovchi o‘rtasidagi ana shunday axborot uzatish va axborotni qabul qilish faoliyati nutqiy faoliyat sanaladi.

Nutqiy faoliyat yozma ravishda ham amalga oshirilishi mumkin. Bunda ham nutqiy jarayon qatnashchilari ikki guruhga bo‘linadi. Xat yo‘llovchi shartli ravishda so‘zlovchi, uni qabul qiluvchi (o‘quvchi) esa tinglovchi hisob­lanadi.

Nutqiy faoliyat muayyan jamiyatning aloqa vositasi hisoblanuvchi til yordamida yuzaga chiqadi. Ana shuni e’tiborga olgan holda mashhur Shveysariya olimi Ferdinand de Sossyur nutqiy faoliyatning til va nutq zidlanishi asosida amalga oshishini ta’kidlaydi va tilshunoslikda til va nutq tushunchalarini farqlaydi. Nutq faollashgan, bevosita yuzaga chiqqan til sanaladi.

Hali voqelanmagan imkoniyat tarzidagi, ma’lum jamiyat a’zo­lari uchun barobar xizmat qiluvchi ijtimoiy-ruhiy aloqa vositasi — til, shu tilning muayyan shaxs nutqiy faoliyatida bevosita namoyon bo‘lishi, voqelanishi — nutqdir.

Til va nutq umumiylik — xususiylik, imkoniyat — voqelik, mohiyat — hodisa zidlanishini o‘zida namoyon etib, bir-biriga zidlanadi va bunday zidlanish har bir til sathlariga xos birliklarning nomlanishida ham o‘z ifodasini topadi.

Tilning fonologik (fonetik) sathining birligi fonema bo‘lsa, fonemaning real talaffuz qilingan, quloq bilan eshitilgan ko‘rinishi fon (allofon) yoki tovush hisoblanadi.

45-mashq. O‘qing! Quyida berilgan savollarga javob bering.

Mathur sangqil, mathur rasako‘n.

Savollar

1. Yuqoridagi harflar qatorlarida qanday maqol yashiringan?

2. Yuqoridagi harflarni turlicha joylashtirish asosida yana qanday gaplar tuzish mumkin?
46-mashq. M, R, L, N, NG, E, A, O, U, O‘, I, T, S, K, Q, X, B


Savol va topshiriqlar

1. Yuqoridagi harflarning turli kombinatsiyalaridan bir necha gap tuzing.

2. Berilgan harflar ifodalagan tovushlarni unli va undoshlarga ajrating. Ularning o‘zaro farqini aniqlang.
3. Faqat undoshlardan yoki faqat unlilardan so‘z hosil qilib bo‘ladimi? Buning sababi nimada?