O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

Tovushlarning bunday belgilari vazifaviy belgisi sanaladi va u faqat inson tovushlarigagina xos belgi hisoblanadi.

Demak, yuqorida sanalgan belgilardan birinchisi tabiiy tovushlarga ham, inson tovushlariga ham xos belgi bo‘lsa, ikkinchi va uchinchi belgilar faqat inson tovushlarigagina xosdir.

Shunday qilib, nutq tovushlarining uch tomoni mavjud: a) akustik; b) talaffuz (fiziologiya); d) vazifaviy tomonlari. Har qaysi nutq tovushini tavsif qilishda ana shu uch tomon e’tiborga olinadi. Masalan, k tovushi til o‘rtasining yuqori tanglayga tegishi va o‘pkadan chiqayotgan havoning bu to‘siqdan portlab chiqishi natijasida hosil bo‘ladi. Bu tovushning nutq a’zolarining qayerida va qanday yo‘l bilan hosil bo‘lishi talaffuz (fiziologik) tomoni sanaladi. Uning sof shovqindan iborat ekanligi, jarangsizligi akustik belgisi, k ning g dan va boshqa tovushlardan farqlanishi esa vazifaviy belgisi hisoblanadi. Tilshunoslik fani uchun vazifaviy tomoni muhim sanaladi. Shuning uchun vazifaviy belgi lingvistik (tilshunoslik) belgi deb ham yuri­tiladi.


50-mashq. Matnni o‘qing. Professor Ayub G‘ulomovning o‘zbek tilshunosligi oldidagi buyuk xizmatlarini sanab ko‘rsating. Matndagi nutq tovushlariga e’tibor bering. Ularning o‘ziga xos tomonlari haqida gapiring.
G‘ULOMOV AYUB G‘ULOMOVICH
(1914–1984)

A.G‘. G‘ulomov o‘zbek ilmiy tilshunosligining asoschisidir, U 1914-yili Toshkent shahrida tug‘ilgan.

A.G‘. G‘ulomov «O‘zbek tilida aniqlovchilar» (1940), «O‘zbek tilida kelishiklar» (1940), «O‘zbek tilida ko‘plik kategoriyasi» (1944), «O‘zbek tilida urg‘u» (1947), «Sodda gap sintaksisi» (1948), «Sodda gap» (1955), «O‘zbek tilida tarixiy so‘z yasalish muammolari» (1955), «Fe’l» (1957) kabi qator asarlari bilan o‘zbek ilmiy tilshunosligining shakllanishi va rivojlanishi uchun xizmat qildi.
O‘rta maktablarning V, VI, IX sinflari uchun uning rahbarligida yozil­gan «Ona tili» darsligi yigirma yilga yaqin yosh avlodga til ta’limini singdi­rishga xizmat qildi.
Respublikamizning barcha ona tili va adabiyot muallimlari A. G‘ulomov tomonidan oliy o‘quv yurtlarining o‘zbek filologiyasi fakultetlari uchun yozilgan «Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Sintaksis» kitobidan o‘zbek tili sintaksisining sir-asrorlarini o‘rganganlar.