O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

Savol va topshiriqlar

1. Qo‘shimchalarda shakldoshlikni izohlang.

2. Qo‘shimchalarda ma’nodoshlik deganda nimani tushunasiz?
3. Qo‘shimchalarda zid ma’nolilik deganda nimani tushunasiz?
4. Asosdosh so‘zlar qanday yasaladi?
So‘Z YASALISHI


34-dars. So‘Z YASALISHI HAQIDA UMUMIY
MA’LUMOT


Darsning maqsadi:
a) ilmiy maqsad: o‘quvchilarning ongida o‘zbek tilida so‘z yasalishi yuzasidan bilim va malakalar hosil qilish;
b) o‘quvchilarni sharm-hayoli va andishali bo‘lish ruhida tarbiyalash.


1-topshiriq. Tarbiyali, tarbiyasiz, tarbiyalanmoq so‘zlaridagi so‘z yasovchi qo‘shimchalarni toping. Ulardagi umumiy holatlarni izoh­lang.
2-topshiriq. Qo‘lbola, qo‘lqop, qo‘larra so‘zlaridagi so‘z yasalish hodisasini tushuntiring.

Tilning lug‘at tarkibi doimo o‘zgarishda, rivojlanishdadir.

Ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy sohalarda paydo bo‘lgan yangi-yangi tushunchalarni nomlash ehtiyoji tufayli tilda yangi so‘zlar paydo bo‘ladi.
Yangi so‘zlar ikki xil yo‘l bilan vujudga keladi: 1. Har bir tilning o‘z ichki imkoniyati asosida. 2. Boshqa tillardan so‘z olish asosida.
Har bir tilning ichki imkoniyati asosida yangi so‘zlarning hosil qili­nishida shu tilda oldin mavjud bo‘lgan so‘zga qo‘shimcha qo‘shish usuli yoki so‘z qo‘shish usuli katta ahamiyatga ega. Masalan, kompyuter hayotimizga kirib kelishi munosabati bilan uning nomi ingliz tilidan to‘g‘ridan to‘g‘ri olingan. Endi «kompyuter bilan ishlovchi shaxs» tu­shunchasini ifodalash ehtiyojini qondirish uchun kompyuter so‘ziga o‘zbek tilida oldindan «ma’lum mashg‘ulot bilan shug‘ullanuvchi shaxs» ma’no­sini ifodalovchi -chi qo‘shimchasidan foydalanildi. Kompyuterchi «kompyuter bilan shug‘ullanuvchi shaxs» ma’nosini bildirdi.


Tilda oldin mavjud bo‘lgan so‘zga ma’lum yasovchi vositalar qo‘shish bilan yangi so‘z hosil qilinishiga so‘z yasalishi bodisasi, shunday hodisani o‘rganadigan tilshunoslik bo‘limiga esa so‘z yasalishi deyiladi.

Demak, so‘z yasalishi atamasi ikki ma’noda: a) so‘z yasalishi hodisasi ma’nosida va b) so‘z yasalishi hodisasini o‘rganuvchi tilshunoslik bo‘limi ma’nosida qo‘llaniladi.