O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. Yo‘ldoshev, SÍ. Mamatqulov, F. Yo‘ldoshev iqtisodiyot nazariyasi

15.4. Davlat bilan korxonalar o‘rtasidagi
moliyaviy munosabatlar
Moliyaviy munosabatlar iqtisodiy munosabatlarning muhim
tarkibiy qismi sifatida keng qamrovli munosabatlarni o‘z ichiga
oladi. Moliyaviy munosabatlarning kelib chiqishi, eng avvalo,
davlatning mavjudligi bilan bog‘liqdir. Moliyaviy munosabatlar
orqali davlat ma’lum bir maqsadga, ya’ni mamlakatning iqtisodiy-
ijtimoiy rivojlanishni ta’minlashga qaratilgan maxsus pul fondlarini
vujudga keltiradi. Bu fondlar iqtisodiy rivojlanishning uzluksiz

---

277
davom etishini va uning kengaytirilgan holda takrorlanishini
ta’minlashga xizmat qiladi. Moliyaviy munosabatlar yalpi milliy
mahsulotni yaratish, taqsimlash va undan foydalanish jarayonida
turli xo‘jalik yurituvchi subyektlar va davlatning pul mablag‘lari
fondini tashkil etishi bilan bog‘liq ravishda vujudga keladi. Pul
fondlari hosil bo‘lish manbalari va amal qilish xususiyati,
maqsadlari va foydalanish usullariga qarab moliyaviy munosabatlar
turli shakllarda namoyon bo‘ladi. Jumladan, moliyaning taqsimlash
funksiyasi orqali moddiy ishlab chiqarish sohalarida yaratilgan
yalpi milliy mahsulotni, ayniqsa, uning milliy daromadni tashkil
qiluvchi qismini davlat va mulkchilikning turli shakllariga
asoslangan korxonalar, iqtisodiyot tarmoqlari, moddiy ishlab
chiqarish sohalari, mamlakat hududlari o‘rtasida taqsimlash va
qayta taqsimlashda namoyon bo‘ladi.
Bundan milliy daromadning bir qismi korxona va aholi
daromadlaridan turli xil soliqlar olish, renta va bojxona to‘lovlari,
aksiz yig‘imlari kabilar orqali davlat qo‘lida to‘planadi. O‘z qo‘lida
to‘plangan milliy daromadning katta qismini davlat moliya
vositasida aholining ijtimoiy-madaniy, ma’rifiy va boshqa
ehtiyojlariga, milliy mudofaaga, atrof-muhitni muhofaza qilish
kabi ishlarga sarflaydi.