O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

moliyaviy sanatsiya
(sog‘lomlashtirish) hisoblanadi. 
Sanatsiya
—
davlat ishtirokida tang ahvolga tushib qolgan korxonalarni moliyaviy
jihatdan sog‘lomlashtirib, ularning oyoqqa turib ketishiga ko‘mak-
lashuvidir. Bu ishning zarurligini sohibqiron Amir Òemur allaqachonlar
ta’kidlab: «Sarmoyasi qo‘lidan ketib qolgan savdogarlarga o‘z
sarmoyasini qaytadan tiklash uchun xazinadan yetarli miqdorda oltin
berulsin»
1
, deb farmon bergan ekan.
Sanatsiyada davlat korxonalarning ahvolini yaxshilashga qaratilgan
tadbirlarni qo‘llaydi: korxona qarzini to‘lash muddatini kechiktirish yoki
umuman kechib yuborish, korxonaga soliqdan yengillik berish, soliqni
kreditga aylantirish, korxonaga buyurtma berib, uning haqini oldindan
to‘lash, korxonaga eksport yuzasidan imtiyozlar berish. Davlatning
sanatsiyadagi ishtiroki ikki shartni hisobga oladi. Birinchisi— korxonaning
milliy yoki hududiy iqtisodiyot uchun ahamiyati katta bo‘lishi kerak,
ikkinchisi — korxonaning tang ahvolga tushib qolishi uning aybi bilan
emas, balki boshqa tashqi sabablar bilan bo‘lishi lozim. Yomon ishlagan,
bozor talabiga moslasha olmasdan moliyaviy inqirozga yuz tutgan korxonaga
davlat yordam bermaydi, chunki bu bozor qoidalariga zid keladi.
O‘zbekistonda sanatsiya ko‘pincha qishloq xo‘jaligida qo‘llanadi.
Bu yerdagi korxonalar kutilmaganda narxlarning o‘zgarishi yoki tabiiy
qiyinchiliklar tufayli o‘z xohishidan qat’i nazar zarar ko‘radilar. Bunda
davlat eng og‘ir ahvoldagi xo‘jaliklarga nisbatan sanatsiya qo‘llaydi.
Subsidiya
— davlat tomonidan aniq maqsad yo‘lida ishlatish uchun
korxonalarga ajratiladigan yordam puli (11.1-rasm). Davlat iqtisodiyot
uchun muhim, lekin serxarajat ishlarni bajarish uchun korxonaga pul
ajratadi, bu pul xarajatlarni butunlay yoki qisman qoplash uchun beriladi.
Masalan, jahon bozoridagi narxni ushlab turish uchun bozorga qo‘shimcha
tovarlarni chiqarmaslik zarur bo‘lganda, davlat o‘z tovarini zaxiraga o‘tkazib
turgan firmalarga subsidiya berib tovarlarni saqlab turish xarajatlarini
qoplaydi. Zarur bo‘lganda tashqaridan xomashyo kiritib, tashqariga tayyor
mahsulot chiqaruvchi korxonalar ham subsidiyadan bahramand bo‘ladilar.
Davlat texnika yangiliklarini joriy etish, resurslarni tejash, atrof-
muhitni muhofaza qilish, kapitalni iqtisodiyoti sust rivojlangan
hududlarga joylashtirish, eksport potensialini oshirish dasturlarini ishlab
chiqadi. Bu dasturlardagi davlat tavsiyalariga binoan ish tutgan
korxonalar davlatdan subsidiya oladilar.
Davlat bojxona puli (to‘lovi), litsenziyalar (ruxsatnomalar) va
eksport kvotalari (miqdori)ni belgilaydi.
1
Amir Temur tuzuklari, Toshkent. 1991, 67-bet.

---

1 1 5