O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

11.5. Iqtisodiyotni tartibga solish vositalari
Davlatning iqtisodiyotdagi roli uning firmalar va xonadonlardan
nimani olishi-yu, ularga nimani berish bilan cheklanmaydi. Davlat
iqtisodiyotdagi faol kuch bo‘lib, uning rivojida jiddiy o‘rin egallashi
mumkin, lekin buning uchun uning qo‘lida ta’sirchan vositalar bo‘lishi
talab qilinadi. Bu vositalar 3 xil bo‘ladi:
1. Yuridik vositalar. 2. Ma’muriy vositalar. 3. Iqtisodiy vositalar.
Davlat iqtisodiyotni eng avval unga oid qonunchilikni yo‘lga
qo‘yish bilan tartiblaydi. Qonun chiqaruvchi davlat organlari (par-
lament) tomonidan iqtisodiy hayotga oid qonunlar qabul qilinadi,
qonunlarda iqtisodiyotning tartib-qoidalari belgilanadi.
Iqtisodiy sa’y-harakatlar shu qonunlarga binoan yuz berishi
talab qilinadi, davlat qonunlarning bajarilishini nazorat qiladi,
qonunbuzarlarni jazolaydi. O‘zbekistonda ham Oliy Majlis
tomonidan bozor iqtisodiyotini shakllantirish, iqtisodiy rivoj-
lantirish, uni tartiblashga oid ko‘plab qonunlar qabul qilindi.
O‘zbekistonda qonunlar ustuvor, hamma unga bab-baravar rioya
etishi shart. Qonunchilik iqtisodiy faoliyatning huquqiy asoslarini
belgilab beradi, davlat ularning amalga oshirilishini nazorat
qiladi.
Davlat siyosiy hokimiyat sohibi sifatida iqtisodiyotga ma’-
muriy yo‘l bilan ham ta’sir eta oladi, ya’ni o‘z farmoyishla-
rini bajarishni o‘z kuchi bilan amalga oshirishi mumkin, lekin bu
usul kam samarali bo‘ladi. Shu bois iqtisodiy vositalar birinchi
o‘ringa chiqadi. Bordi-yu davlat iqtisodiyotni o‘z holiga tashlab
qo‘yib, uni tartiblash choralarini o‘z vaqtida ko‘rmasa iqtisodiy
krizislarning takrorlanish va cho‘zilib ketish ehtimoli kuchayadi.
Bu haqda 2008-yil boshlangan jahon iqtisodiy krizisi guvohlik
beradi.

---

1 1 3
11.6. Iqtisodga ta’sir etishning moliyaviy vositalari
Iqtisodiyotga ta’sir etishning sinalgan vositasi puldir. Soliqlar
vositasida davlat qo‘lida katta pul to‘planadiki, bu uning daromadlarini
tashkil etadi va asosan davlat budjetida jamlanadi. Bunday katta pul
hech bir firma yoki xonadonda bo‘lmaydi, undan davlat iqtisodiyotga
ta’sir etish uchun foydalanadi.