O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

11.8. Iqtisodiyotning davlat sektori
Davlat iqtisodiyot subyekti sifatida o‘z mulkiga ega, uning
korxonalari, iqtisod bilan mashg‘ul bo‘lgan idoralari bor, unga qarashli
budjetda katta pul mavjud. Bular iqtisodiyotga davlat sektori borligidan
darak beradi.
Davlat manfaatlari mavjud bo‘lgan va davlat iqtisodiy faoliyat
yuritadigan sohalar davlat sektorini tashkil etadi.
Davlat sektoriga davlat korxonalaridan tashqari davlat budjeti,
unga qarashli budjetdan tashqari pul jamg‘armalari kiradi. Davlat
ishlab chiqaruvchi (tadbirkor) va iste’molchi (xaridor) sifatida bo‘ladi.
Davlat qo‘lida milliy iqtisodiyot rivoji uchun ahamiyatli bo‘lgan
korxonalar, temiryo‘llar, avtomobil yo‘llari, suv xo‘jaligi, energetika
tarmoqlari kabilar bo‘ladi. Ular yaratgan tovar va xizmatlarning boshqa
korxona va tashkilotlarga yetkazib berilishi ularning rivojini ta’minlaydi.
Masalan, O‘zbekistonda davlatga qarashli yoqilg‘i-energetika
korxonalarining (gaz qazib olish, uni uzatish, neftni qazib olish va
qayta ishlash, ko‘mir qazib olish korxonalari va elektrostansiyalar)
ishiga butun iqtisod bog‘liq, chunki ular butun xalq xo‘jaligining
oziqasi bo‘lgan energiyani yetkazib beradilar. Davlatga qarashli suv
inshootlari — suv omborlari, kanallar, suv quvurlari faqat qishloq
xo‘jaligi emas, balki sanoat va kommunal xo‘jaligining tayanchidir.
Davlat o‘z korxonalarining ishi bilan iqtisodiyotga hissa qo‘shadi.
O‘zbekistonda bu sektor YAIM ning 18,7 % ini yaratdi (2008-y.).
Davlat bozorga iste’molchi — xaridor sifatida ham chiqadi. Davlat
buyurtmalariga binoan ishlash firmalar uchun qulay bozor yaratadi,
chunki tovarlar va xizmatlar oldindan belgilangan miqdorda va
kelishilgan narxda, albatta, sotiladi (11.2-rasm).

---

1 1 7
Davlat bozorga chiqmay qolishi mumkin bo‘lgan pulni soliq
undirish orqali o‘z qo‘liga olib, uni o‘z buyurtmasini xarid etishga
jalb etadi, ya’ni bozorni kengaytiradi. Demak, davlat xaridi,
binobarin, iste’moli bilan iqtisodiy taraqqiyotga hissa qo‘shadi.