O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi à. Rafiqov, H. Vahobov, A. Qayumov, Sh. Azimov amaliy geografiya

6-§. TIBBIY-GEOGRAFIK TADQIQOTLAR
Tibbiy geografiya geografik muhitning, ya’ni tabiiy va ijtimoiy-
iqtisodiy omillarning aholi salomatligiga ta’sirini, kasalliklarning
vujudga kelishi va geografik tarqalishini o‘rganadi.
hozirgi paytda tibbiy-geografik tadqiqotlar ikkita yirik yo‘na-
lishda olib borilmoqda. Birinchi yo‘nalishda atrof-muhitning inson
salomatligiga ta’siri baholanadi va bashorat qilinadi. Ikkinchi
yo‘nalishda kasalliklarning mahalliy tabiiy o‘choqlari aniqlanadi.
Atrof-muhitning tozaligi ko‘p jihatdan inson salomatligini belgi-
lab beradi. U tabiiy va sun’iy omillar ta’sirida ifloslanadi. Atrof-
muhitni ifloslovchi tabiiy omillarga shamol (havodagi chang miq-
dorining ortib ketishiga olib keladi), vulkan otilishi (atmosferaning
vulkan tutunlari va kullari bilan ifloslanishi), sellar, qurg‘oqchilik,
suv toshqinlari, zilzilalar, chigirtka bosishi, surilmalar va h.k. kiradi.
Aholi zich joylashgan sanoat hududlarida sun’iy omillar ta’siri-
da atrof-muhit (zavodlar, fabrikalar, metallurgiya, kimyo zavod-
lari, konlar, issiqlik elektrostansiyalari, trnasport kabilar) ko‘proq
ifloslanadi.
Atrof-muhitning og‘ir metallar bilan ifloslanishi inson salo-
matligiga kuchli salbiy ta’sir etadi. Masalan, qo‘rg‘oshin asab tizi-
mi, jigar va buyraklarni zaharlaydi. Simob ko‘proq jigar va buyrak-
da to‘planadi, modda almashinuvini buzadi, kadmiy bolalar
nutqining buzilishiga olib keladi, mishyak o‘pka va teri rakini
keltirib chiqaradi. Qishloq xo‘jaligida qo‘llanadigan pestitsidlardan
har yili jahonda 1 mln kishi zaharlanadi, ulardan taxminan 15—20
ming kishi hayotdan ko‘z yumadi. Avtomobillardan chiqadigan
benzopiren moddasi, radioaktiv moddalar o‘pka rakini keltirib
chiqaradi. Uglerod oksidining havodagi miqdori ortib ketishi orga-
nizmda kislorod yetishmovchiligiga sabab bo‘ladi hamda asab va
yurak-qon tomir tizimlarini ishdan chiqaradi.
har bir hududning mahalliy tabiiy-geografik sharoiti inson
salomatligiga turlicha ta’sir etishi mumkin. havodagi kislorod miq-
dori, havo bosimi, harorat va namlikning o‘zgarishi qon bosimi
kasalligi bor bemorlarda miya va yurak faoliyati bilan bog‘liq turli
asoratlar paydo qiladi.
Atmosferadagi kislorod miqdorining ortishi gipertoniya krizlari
va miya insultlarining ko‘payishiga olib keladi. Kislorod miqdori-
ning ortishi asosan qishda kuzatiladi. Tog‘larda balandga chiqqan
18
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

sari har 10 m da bosim 1 mm simob ustuniga kamayadi va inson
organizmiga tushadigan og‘irlik (bosim) ortadi.
havoda namlik qanchalik yuqori bo‘lsa, issiq harorat insonga
shunchalik kuchli ta’sir etadi. Nisbiy namlik 50 foiz, havo harorati
16—18°C bo‘lishi organizm uchun qulay sharoit hisoblanadi. havo
harorati 24°C, nisbiy namlik 44—60 foiz, shamol tezligi sekundiga
0,7—1 m bo‘lganda inson organizmi uchun juda qulay sharoit
vujudga keladi.
Suvda, tuproqda va ba’zi mahsulotlarda yod elementining
yetishmasligi buqoq kasalligini keltirib chiqaradi.
Eslab qoling!
Havoda namlik qanchalik yuqori bo‘lsa, issiq harorat insonga
shunchalik kuchli ta’sir etadi. Nisbiy namlik 50 foiz, havo harorati
16—18°C bo‘lishi inson organizmi uchun qulay sharoit hisoblana-
di. Havo harorati 24°C, nisbiy namlik 44—60 foiz, shamol tezligi
sekundiga 0,7—1 m bo‘lganda inson organizmi uchun juda qulay
sharoit vujudga keladi.