O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi à. Rafiqov, H. Vahobov, A. Qayumov, Sh. Azimov amaliy geografiya

59-§. XITOY GEOSIYOSIY YO‘LINING MOHIYATI
Bir necha yuz yillar mobaynida Xitoyning geosiyosiy qarash-
lari ikki tomonlama xususiyatga ega edi. Bunday holat birinchidan,
Xitoy, ya’ni «O‘rtalik qirolichasi»ning qadimgi nomi Rimlandga
qarashliligi va ikkinchidan, Xitoyning hech qachon dengiz mam-
lakati bo‘lmaganligi bilan bog‘langan.
Xitoy XX asrning 70-yillaridan «Atlantik» geosiyosat olib bora
boshladi. Bunday holat Xitoy islohotlarining «otasi» Den Syao-
pinning pragmatik falsafasi bilan bog‘landi. Ana shunday geosiyo-
sat Xitoyga g‘arbdan katta dividendlar olishga imkon berdi. Xitoy
g‘arbdan pul, kredit va texnologiyalar olib, iqtisodiyotini tez sur’at-
lar bilan rivojlantirishga erishdi.
Xitoy o‘ziga xos rivojlanish xususiyatlariga ega. Mazkur xusu-
siyatlar quyidagilardan iborat:
a) tabiiy resurslarning chegaralanganligi; b) juda katta inson
resurslariga ega ekanligi; d) ish kuchlarining nihoyatda arzonligi.
Iqtisodiy rivojlanishning yuqori sur’atlari tufayli Xitoyda so‘nggi
paytlarda qator muhim tabiiy resurslarning yetishmasligi kuzatil-
moqda (ko‘mir, temir va mis rudasi, alumin xomashyosi, o‘g‘itlar).
hozirgi paytda Xitoyning qishloq aholisi 800 million kishini tash-
kil qiladi, ularning 700 millionni qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishi-
da band, 100 millioni esa ishsiz, shuning uchun har yili 10 million
kishi qishloqlardan shaharlarga ish qidirib ko‘chib ketadi.
Jahon bankining ma’lumoti bo‘yicha XXI asr boshlarida
Xitoyning tashqi savdo aylanmasi 650 mlrd dollar, Yaponiyaniki
esa 850 mlrd dollarga teng bo‘lmoqda. Bu paytda uning yalpi ichki
mahsuloti deyarli 3 trillon dollarni tashkil qiladi. Bu Xitoyni
152
?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

muhim iqtisodiy qutbga aylantiradi. hozirgi paytda Xitoy geosiyo-
siy maydonning rivojlanish o‘qlarini va kuchlarini aniqlab beradi-
gan davlatlar qatoriga kirib oldi.
Xitoy dunyodagi aholisi eng ko‘p mamlakatdir. Uning aholisi
XXI asr o‘rtasida 1,5 mlrd kishiga yetishi mumkin. Xitoyda
investitsiyalar va iqtisodiy rivojlanish davlat tomonidan reja asosi-
da boshqarilmoqda. Davlatning eksport imkoniyatlarini kuchayti-
radigan yuqori texnologiyalarni o‘zlashtirish davlat tomonidan
rejalashtirilmoqda.
Bu davlatni tez sur’atlar bilan rivojlanishining o‘ziga xos
xususiyatlaridan biri — Yevrosiyodagi eng katta ichki bozorga ega
ekanligi va harbiy qudratining tez sur’atlar bilan ortib borishidir.
Rossiya — Xitoy munosabatlari keyingi yarim asr mobaynida
keskin o‘zgardi. XX asrning 50-yillarida «uka» bo‘lgan xitoyliklar
hozirgi vaqtda iqtisodiy qudratiga ko‘ra «aka»ga aylandi. Barcha
yo‘nalishlar doirasida Xitoy tashabbusga ega.
Shunday qilib, Xitoy XXI asrga kelib dunyo geosiyosatiga katta
ta’sir ko‘rsata boshladi.