O'rta-m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

139-rasm . Qon elementlari.
I
- eritrosit; 2 - leykosit; 
3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 -
turli xildagi lim fositlar; 
1 0 -
 m onosit; 
1 1 -
trombositlar.

---

Eritrositlar organizmni nafas, hayotiy oziq moddalar bilan ta’minlashdan 
tashqari, himoya vazifasini ham bajaradi.
Eritrositlar tarkibidagi gemoglobin o'ziga kislorod va karbonat angidridni 
biriktiruvchi xususiyati bilan nafas funksiyasini bajaradi, oziq moddalarni 
barcha to'qimalarga yetkazadi va eritrositlar yuzasidagi maxsus modda 
(antitelo)lar yordamida organizmga zararli bo'lgan moddalarni bog'lab, 
himoya vazifasini bajaradi.
Gemoglobin
eritrositlar tarkibida bo'lib, 
globin
oqsili va tarkibida 
temir 
saqlangan 
gemdan
iborat. Odatda 100 mg qonda 13— 14 g 
(erkaklarda ayollarga nisbatan bir oz ko'proq) gemoglobin bo'ladi.
Gemoglobin ko'm ik hujayralarida sintezlanadi. Gemoglobinning 
kim yoviy tarkibi b a ’zi kasalliklarda o'zgaradi. Agar gem oglobin 
eritrositlardan ajralib plazmaga qo'shilsa (gemoglobinuriya), chiqarib yubo- 
riladi. Agar gemoglobin plazmada haddan tashqari ko'payib ketsa, qon­
ning qovushqoqligi oshadi. To'qima suyuqligining ajralishi esa buziladi.
Gemoglobinning bufer xossalari qon kislota-ishqor muvozanatini 
boshqarib turadi. Gemoglobin kislorodga boyib oksigemoglobinni 
to'qimalarga beradi-da, ulardan karbonat angidrid gazini qabul qilib 
(karbogemoglobin) o'pkaga uzatadi. Gemoglobin is gazi (CO) bilan ham 
birikish qobiliyatiga ega bo'lib, bunga karboksigemoglobin deb ataladi. 
Karboksigemoglobin o'zidan is gazini juda sekinlik bilan ajratadi. Natijada 
is gazi organizmni zaharlaydi. Zaharlangan organizmda gemoglobindagi 
kislorod molekulasi gemoglobinni temirga biriktirib, uni oksidlaydi. Shu 
sababli qonning kislorodni to'qimaga tashish xususiyati yo'qolib, odam o'ladi.
Leykositlar
— oq qon tanachalari, yadro va proplazmaga ega bo'lgan 
8—20 mkm kattalikdagi rangsiz hujayralar; 1 mm3 qonda 6000— 8000 
bo'ladi. Leykositlar qonda amyobaga o'xshash harakat qiladi. Ularning 
qonda oshishi — 
leykositoz
, kamayishi esa 
leykopeniya
deyiladi.
Qondagi leykositlar sharoitga qarab o'zgarib boradi. Nahorda kam 
bo'lsa, ovqatlangandan, jismoniy mehnatdan keyin va kasallik vaqtida 
ko'payadi. Aksincha, nur kasalligida keskin kamayadi. Leykositlar haddan 
tashqari kamayib ketsa (1mm3 da 500 dan kam bo'lsa), odam o'ladi.
Leykositlar taxminan 8— 12 kecha-kunduz umr ko'radi. Qonda donali 
(granulositlar) va donasiz leykositlar (agranulositlar) tafovut etiladi. 
Granulositlar protoplazmasida turli bo'yoqlar bilan bo'yaladigan donali 
kiritmalar bo'lishi bilan agranulositlardan ajralib turadi.
Qonda har xil shakldagi yadroga ega bo'lgan katta-kichik leykositlar 
bo'ladi. Eng katta hujayralar (13— 25 mkm) monositlar bo'lsa, eng kichik 
hujayralar (6— 14 mkm) limfositlardir. Monositlar protoplazmasi och ko'k 
rangga bo'yaladi. Yadrosi esa loviya yoki oval shaklli bo'ladi.
Leykositlar bo'yoqlar bilan bo'yalishiga qarab neytrofil, eozinofil va 
bazofil turlarga ajratiladi. Neytrofillar neytral bo'yoqlar bilan bo'yalib, 
ulaming yadrolari segment (51—67%) va tayoqcha (3—6%) shaklda bo'ladi.

---

Eozinofillar kislotali bo'yoqlar bilan, bazofillar asosiy bo'yoqlar bilan 
bo'yaladi va bir-biridan ajralib ko'rinadi.
Protoplazm asida granulalar (donachalar) b o 'lgan leykositlarga 
granulositlar
deyiladi. Yadrosi yaltirab turadigan leykositlar 
yosh leykositlar
bo'ladi.