uchlarining bir-biriga tegib turishi (sinaps) orqali qo'shilib turadi. Perife
rik nervlar, asosan, markazga tomon yo'naluvchi (sezuvchi — afferent)
tolalardan va miyadan a’zolarga boruvchi markazdan uzoqlashuvchi (hara
katlantiruvchi — efferent) tolalardan iborat. Afferent va efferent tolalar
o'tkazish yo'llarini hosil qiladi. Shuning uchun markaziy va periferik
nerv sistemasi birlashib, o 'z vazifasini bajaradi. Jumladan, nerv tolalari
ning oxiri retseptorlar orqali ichki va tashqi muhit sezgilarini qabul qilib,
afferent tolalar orqali markazga (orqa yoki bosh miyaga) yetkazib beradi.
U yerdagi hujayralar sezgilarni o'ziga olib tahlil qiladi va zarur bo'lgan
javob reaksiyalarini efferent tolalar orqali ishchi a’zolarga yetkazib beradi.
Shunday qilib, sezgi tolalari nerv hujayralari orqali qo'shilib, harakat
chan tola — refleks ravog'ini tashkil etadi. Ko'pincha, refleks ravog'iga
yuqorida aytib o'tilgan ikki neyrondan tashqari, yana qo'shim cha uchin
chi neyron (konduktor) ham kiradi. Bu neyron sezuvchi neyron bilan
harakatlanuvchi neyron o'rtasida joylashadi va ularni bir-biriga qo'shib
turadi. Shunday qilib, nerv sistemasi quyidagi uch qismdan tuzilgan: 1)
retseptorlar tashqi yoki ichki muhitdan ta’sirotni qabul qilib, markazga
intiluvchi (afferent) neyronga o'tkazadi; 2) konduktor neyron vositasida
ta’sirot sezuvchi neyrondan harakat qiluvchi neyronga o'tadi; 3) effektor
(markazdan uzoqlashuvchi neyronlar) orqali ta’sirotlar (javoblar) ishchi
a’zolarga yetib boradi. Ta’sirotlar tashqaridan terilar, sezgi a ’zolari orqali
ichki a’zolar, suyaklar va muskullardan boradi (176-rasm).
Markaziy nerv sistemasini tashkil etgan bosh va orqa miya ikki xil
(kulrang va oq) moddalardan tuzilgan. Kulrang modda nerv hujayralari-
dan, oq modda nerv tolalaridan iborat. Kulrang modda, asosan, bosh
miyaning po'stloq qavatida joylashgan bo'lib, nerv sistemasining eng
muhim (oliy) qismidir. Bosh miyaning
po'stloq qismida ichki va tashqi mu-
hitdan olingan ta’sirotlami qabul qilib,
kerakli bo'lgan javoblarni nerv tolala-
riga yo'naltiradi. Binobarin, bosh mi
yaning po'stloq qavati organizmning
hamma qismlarini idora qiladi.
Orqa miyada kulrang modda uning
ichki qismida joylashgan bo'lib, atro-
fini oq modda (nerv tolalari) o 'rab
turadi.
O rg an izm d ag i nerv to la la ri va
ulaming markaziy qismi vazifalari va
tuzilishiga qarab shartli ravishda ikkiga
bo'linadi:
1.
S o m a t i k
( t a n a )
n e r v
s i s t e m a s i — k o 'n d a la n g -ta rg 'il
Download
Do'stlaringiz bilan baham: