O'rta-m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

137-rasm . Ortiqsim on tana.
1 -
 ortiqsim on tana; 2 - orqa bi-
tishma;
Buyrak usti bezi
Buyrak usti bezi
(138-rasm) qalpoq shaklida o'ng va chap buyrak 
ustida joylashgan bo'lib, og'irligi 3—5 g gacha. Bezni qoplab turgan 
pardadan boshlangan o'simtalar bezning ichiga kirib, uni bir necha bo'lak- 
larga ajratadi. Bez tashqi sarg'imtir po'stloq va ichkarisida joylashgan 
qoramtir miya qismidan tuzilgan. Po'stloq qismi va miya qismi tuzilishi, 
rivojlanishi va bajaradigan ishi jihatdan bir-biridan farq qiladi.
Po'stloq qismi mezodermadan rivojlanib, qon tomir va nervlarga boy 
epiteliy hujayralardan paydo bo'ladi. Bezning bu qismida ishlanadigan 
aldosteron gormon organizmda suv-tuz almashinish jarayoniga ta’sir etsa,

---

gidrokortizon gor­
moni oqsil, yog' va 
uglevod alm ashi- 
nish jarayonida ish­
tirok etib, organiz­
m ning kasallikka 
qarshilik ko'rsatish 
kuchini oshiradi, 
yallig‘lanish kasal- 
ligining tez tuzali- 
shini ta’minlaydi.
B ezda ish lan g an
jinsiy gormonlar esa 
jinsiy bezlarga ta’­
sir etadi. Buyrak 
usti bezi po'stloq qismining faoliyati pasaygan vaqtda organizmning turli 
kasalliklarga qarshilik ko'rsatish qobiliyati ham pasayadi, hatto kasallikka 
(odam terisi bronza rangiga o'xshab qoladi) olib keladi. Aksincha, bez­
ning po'stloq qismi funksiyasi kuchayib, odatdan tashqari gormon ishlasa, 
jinsiy bezlarning gormon chiqarish faoliyati kuchayadi, o'spirinlar tezroq 
balog'atga yetadi.
Bezning miya qismi ektodermadan (simpatik tugunlari o'sadigan joydan) 
rivojlanadi. Bu qismga adrenalin yoki xromaffin sistemasi deyiladi. Bezning 
miya qismidan adrenalin va noradrenalin gormonlari ishlanadi. Adrenalin 
yurak qisqarish faoliyatini oshiradi, qon tomirlarni siqadi. Ichak 
devorlarining siqilish qobiliyatini (ichak peristaltikasini) pasaytiradi. 
Bronxlarni kengaytiradi.