Orta Aziyada qollanılg’an kalendarlar. Joba

5- tema: Orta Aziyada qollanılg’an kalendarlar. Hijriy jıl esabı.
JOBA.
1. Zardusht quyash kalendarı. VII a’sirde Zardusht quyash kalendarının’ reforma qiliniwi. Xorezm quyash kalendarı.
2. Hijriy-sha’msiy esabı. Hijriy-sha’msiy kalendar ay atları. Hijriy-sha’msiy kalendar jılı.
3. Umar Xayyam kalendarının’ engiziliwi. Umar Xayyam kalendarının’ du’nyadag’ı jetilisken quyash kalendarı sıpatındag’ı qa’siyetleri.
1. Zardusht quyash kalendarı. VII a’sirde Zardusht quyash kalendarının’ reforma qiliniwi. Xorezm quyash kalendarı.
Iran, Oraylıq Aziya aymag’inda zardushtiylik dini ju’zege kelgennen keyin, Nawrizda bul dinge ta’n u’rp-a’det ha’m da’stu’rler kirip, onı diniy bayram sıpatında o’tkeriw a’detke aynalg’an. Sol da’wirde zardushtiylik ideologiyasına sa’ykes keletug’ın kalendar do’retiwshilik etilgen, onın’ son’g’ı reforması Sasaniylar dinastiyasinan bolg’an Yazdigird da’wirinde a’melge a’sirılg’anlıg’ı ushın Yazdigird kalendarı dep atalg’an. Bul kalendar 365 ku’nlik Quyash (sayaban) kalendarı bolıp, onın’ 12 ayi 30 ku’nnen 360 ku’n bolg’an, qalg’an 5 ku’ni hesh bir Ayg’a kirmegen, bul 5 ku’n 21-martda kiretug’ın jan’a jıl aldından bo’lek esaplang’an ja’ne bul ku’nlerde Nawriz aldınnan sıyıng’an ha’m tayarlanılg’an. Yazdigird kalendarındag’ı ay atları onın’ zardushtiylik ideyalogiyasi menen baylanıslı ekenligin ko’rsetip turadı. Bul aylardın’ a’yyemgi Avestodag’i ha’m ha’zirgi atları to’mendegishe:
Fravashi (Farvardin)- pu’tkil janzattın’ sezimi quday Axuramazdanin’ sapalarınan biri.
Ashi Vaxishta (Ordibehesht anıq) taqıwalıq.
Xarvatot (Xо‘rdod) - pu’tkillik ha’m salamatlıq qudayı.
Tishtriya (Tir) - Sirius juldızına zardushtiylar siying’anlar
Ameretot (Mо‘rdod) – ma’n’gilik
Xshatra-vara (Shahrevar) - joqarı hu’kimet
Mitra (Mehr) - jarıqlıq, ahd ha’m aspan qudayı
Apu (Obon) - suw qudayı
Odar (Ozar) - o’rt qudayı
Dotush (Dey) - jaratıwshı
Vohu Manoh (Baxmon) - jaqsı pikir
Spenti Omoti (Esfand) taqıwalıq tiykarg’ı isenimlerinen biri.