O‘rta asrlar adabiyotiga xos xususiyatlar. Firdavsiyning «Shohnoma» asari – jahon adabiyoti durdonasi. Rumiy, Sa’diy Sheroziy ijodi Umar Hayyom she’riyati. Hind adabiyoti va Kabir(hind) ijodi
Og’zaki nutq
O’rta asrlar davrida o’qish va yozish kasbi juda kam edi. Hikoyalar va hikoyalarni etkazish shakli og’zaki edi. Asarlar mualliflari ularni tanib olishlari uchun ularni jamoatchilik bilan shunday bog’lashi kerak edi.Jasur
O’rta asrlarda Evropada asosiy madaniy kuchlardan biri ritsarlik edi. Ushbu axloqiy nuqtai nazardan taqvodorlik, xo’jayinga sodiqlik, o’z xonimiga sadoqat va umuman xushmuomala va sharafli munosabat ta’kidlangan.
Frantsiyada paydo bo’lgan ritsarlik nasroniy yaxlitligi uchun zarur bo’lgan qadriyatlar va xatti-harakatlar to’plami sifatida qabul qilingan. Ritsarlik ideallari keyingi o’rta asrlar nasriga singib ketgan.
O’rta asr lirikasida eng taniqli mavzu – «odobli muhabbat». Ushbu oyatlarda erkak ritsar uslubida xonimga bo’lgan sevgisini ifodalaydi, ko’pincha uning beparvoligidan afsuslanadi.O’rta asr lirikasida eng taniqli mavzu – «odobli muhabbat». Ushbu oyatlarda erkak ritsar uslubida xonimga bo’lgan sevgisini ifodalaydi, ko’pincha uning beparvoligidan afsuslanadi.Minstrellar O’rta asrlarda mashhur o’yin-kulgi manbai bo’lgan. Ular odatda sodda asarlarni ijro etadigan, odatda ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli past qo’shiqchi shoirlarni kezib yurishardi.
Shohnoma, buyuk fors-tojik shoiri Abulqosim Firdavsiyning shoh asari.
Qadimgi shohlar haqidagi rivoyat, afsonaviy va epik dostonlardan iborat kitoblar nomi. Firdavsiy «Shohnoma» asarini Soʻgʻdda va Sosoniylar imperiyasi davrida mavjud bolgan rivoyatlar asosisda qayta ishlangan.
Taxminan 963 – yil Abd al-Muayyad Balxiy nasriy «Shohnoma» yozgan. U bilan ayni vaqtda Masʼud Marvaziy va Abu Ali Balxiylar «Shohnoma» bitganlar. Balxiy asarida Firdavsiy «Shohnoma»sida tilga olinmagan Narimon, Som, Ogʻush, Vahodan, Kayshikan nomlari bilan bogʻliq lavhalar mavjud boʻlgan. Marvaziy oʻz «Shohnoma» sini birinchi odam va birinchi podshoh Kayumarsdan boshlab, somoniylar davlatining oxirgi davri tasviri bilan tugallaydi. Bu borada toʻplangan katta tajriba va yigʻilgan salmoqli material asosida somoniy hukmdorlar buyrugʻi va homiyligida Abu Mansur Daqiqiy nazmiy «Shohnoma»ga qoʻl urgan. Biroq u Zardusht, Gushtasp va Arjasp dostonlarini — jami 1000 bayt yozgan-da, fojiali ravishda oʻldirilgan.
Daqiqiy boshlagan ishni Abulqosim Firdavsiy nihoyasiga yetkazgan: 50 podshohlikdan iborat, 4 ta sulola misolida Eron va Turon xalqlarining qariyb toʻrt ming yillik tarixi yuksak mahorat bilan qalamga olingan 60 ming bayt (120000 misra)dan iborat muazzam «Shohnoma» ustida u 30 yildan ortiq vaqt ishlagan. U eng qadimgi davrlardan boshlanib, sosoniylar shohi Yazdigard III davrida arablarning Eronga bostirib kirishi bilan yakunlangan. Firdavsiy «Shohnoma»-si oʻzidan keyingi Sharq adabiyotiga kuchli taʼsir koʻrsatgan, unga javoban koʻplab «Shohnoma»-lar yozilib, oʻziga xos shohnomanavislik anʼanasi vujudga kelgan. Hind adabiyoti, hindiy adabiyoti — Hindistondagi hind tili (hindiy) va uning lahjalarida yara-tilgan adabiyot. Hind adabiyoti sanskrit tilida yaratilgan qad. Adabiyot asosida milodiy 1-ming yilliklar oxiridan rivojlana boshlagan. Dastlab diniy-falsafiy mazmundagi adabiyot boʻlib, vishnu-izm, shivaizm, buddizm va jaynizm mazhablari gʻoyalarini bayon etgan. 10— 14-asrlarda hindiy lahjalarda qahramonlikni madh etuvchi nazm taraqqiy etdi. Saroy shoirlari oʻz homiylarining qahramonliklarini ulugʻlab, dostonlar yozdilar [Chand Bardaining «Prithviraj raso», «Khuman raso» (12-a); Narpati Nalxning «Bisaldev raso» (taxminan 13-asr) dostonlari va boshqa]. 15—17-asrlarda Shim. Hindistonda bhaktiy diniy-islohotchilik hara-kati avj oldi. Bu harakat tabaqalanishga qarshi norozilik kurashi boʻlib, Hind adabiyotiga ijtimoiy tenglik, demokratik gʻoyalarni olib kirdi. Bhak-tiy harakati xalq ommasini bir tomondan dinga, ikkinchi tomondan esa adabiyotga yaqinlashtirdi va adabiyotda yangi adabiy shakllarni yuzaga keltirdi Kabir (taxminan 1440—taxminan 1518) — hind shoiri. Ijodi hind tilidya boʻlib, 80ga yaqin asar yaratgan (ularning aksariyat qismi sikxlarning muqaddas kitobi «Azaliy kitob»ga kiritilgan). K. Bxatining , xudo oldida hamma barobar, degan diniy taʼlimoti targʻibotchilaridan biri. Ijodi diniy islohotchilik harakati — bhaqti bilan chambarchas bogʻliq boʻlib, hind adabiyoti tarixida yangi bosqichni boshlab bergan. Uning ijodida hindulik va islom dini, hind, fors mumtoz badiiy anʼanalari uygʻunlashib ketgan. Jamoatning tabaqalarga boʻlinishiga qarshi chiqqan.[1]
