Orqali bartaraf etish

2.

 

Tavarruq muddatli omonat bitimi.

  

“Tavarruq” so'zining o'zagi “wariq” bo'lib, arab tilida “kumush” degan ma'noni bildiradi. 

Avvaliga  bu  so'z  kumushga  ega  bo'lish  yoki  uni qidirish  ma'nosida ishlatilgan,  keyinroq  bu 

so'z  kengroq,  jumladan  umuman  har  qanday pulni  (kumush,  oltin  yoki  boshqa  turdagi  pul 

birliklari)  jalb  qilish  ma'nosida  ishlatila  boshlagan.  Shunday  qilib,  moliya  mablag'lari  jalb 

qilishning har qanday turini (usulini) tavarruq deyiladi. Tavarruqning ikki turi mavjud  – asl 

tavarruq, hamda tashkillashtirilgan tavarruq. Tashkillashtirilgan tavarruq bank muassasalari 

tomonidan,  asl  tavarruq  esa  asosan  jismoniy  shaxslar  tomonidan  amalga  oshiriladi. 

Tavarruq molni (mahsulotni) egasidan nasiyaga olib, boshqa birovga naqd pul evaziga sotib 

yuborishga  aytiladi  (albatta  kelishilgan  muddatda  nasiyaga  olingan  molning  narxi  to'lab 

berilishi  kerak).  Bu  turdagi  moliyaviy  amaliyot  naqd  pulni  qo'lga  kiritish  niyatida  amalga 

oshiriladi.  Ma’lumotlarga  qaraganda,  hanafiy,  shofe'iy  va  hanbaliy  mazhablarining  aksar 

ulamolari  hamda  zamonaviy  islom  huquqshunoslari  ham  asl  tavarruqni islom  huquqiga  zid 

emas  deb  hisoblashadi

4

.  Asl  tavarruqning  joizligi  uning  qonuniyligi  va  shariatga  xilof 

bo'lmagan ishni amalga oshirishga imkon berishi bilan belgilanadi. Ba'zan insonlar moliyaviy 

muammoga  duch  keladilar  va  shu  muammoni  hal  qilish  uchun  foizsiz  qarz  (

qarzi  hasan

) 

berib turishi mumkin bo'lgan birorta odamni topishga qiynaladilar va shunday holatda ular 

tavarruqdan  foydalanishga  ehtiyoj  sezadilar.  Shunday  qilib,  tavarruq  quyidagi  bir  necha 

shartlar bajarilgandagina amalga oshirilishi mumkin: 



 

sotib  oluvchi  savdo  molini  birinchi  sotuvchiga  qayta  sotmasligi  kerak.  Bevosita 

bo'lsa ham, bilvosita bo'lsa ham;  



 

mol sotilgunicha sotuvchining qo'lida bo'lishi, ya'ni sotuvchida molga egalik huquqi 

bo'lishi kerak;  



 

sotilishi  ko'zda  tutilayotgan  mahsulot  (mol)  oltin,  kumush  yoki  biror  bir  pul  birligi 

(milliy  yoki  xorijiy  valyuta)  bo'lishi  mumkin  emas,  buning  zamirida  islomiy  moliyaviy 

qarashlar  yotadi,  ya’ni,  pulning  tabiati  va  xususiyati  yuzasidan  ikki  tizimning  qarashlari 

turlicha: an’anaviy iqtisodiyotda pulga tovar sifatida qaraladi, shu boisdan ham amaliyotda 

pulni  tijoratlashtirishdan  foydalaniladi;  islom  moliyasida  esa  pulga  tovar  deb  qaralmaydi, 

shuning uchun pulni tijoratlashtirish (pul savdosi) ta’qiqlanadi; 



 

mahsulot tegishli hujjatlar asosida aniq tavsiflangan bo'lishi kerak (raqami, ombor 

guvohnomasi va h.k.z.);  



 

mahsulotni ushlab turish uchun mijozga (xaridorga) hech narsa monelik (to'sqinlik) 

qilishi kerak emas; 



 

birinchi sotuvchi (ya'ni molning egasi) mahsulotni qaytarib olishi mumkin emas (bu 

biror kelishuv asosida bo'ladimi, odatiy amaliyotga ko'ra bo'ladimi farqi yo'q);  



 

birinchi nasiya shartnomasi bilan keyingi naqd oldi-sotdi shartnomasi o'rtasida hech 

qanday  bog'liklik  bo'lishi  mumkin  emas,  ya'ni  bitta  shartnomaning  bajarilmasligi 

ikkinchisining bajarilishiga ta'sir qilishi kerak emas. 

Hozirgi  kunda  islom  banklari  tomonidan  ushbu  bitim  keng  qo’llanilishiga  qaramay, 

mahsulotning islom moliyasining asl nazariyasiga mos kelishi bo’yicha ixtiloflar mavjud.