Oriental univesiteti murodjon saloxiddinov

Oriental univesiteti murodjon saloxiddinov

O’rta Osiyo mustaqil davlatlarining tashkil topishi, Yaqin va O’rta Sharq mamlakatlari bilan aloqalarning kuchayishi ularning fan va madaniyatining yanada rivojlanishiga katta turtki bo’ldi. O’rta Osiyo X– XIV asrlarda Sharqda ilg’or ijtimoiy tafakkurlar rivojlangan bir markazga aylandi. Bu davrda dunyoga mashhur bo’lgan Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Yusuf Xos Hojib, Nizomulmulk, Amir
Temur, A.Navoiy, Z.Bobur va boshqa ko’plab olim va shoirlar, davlat arboblari yetishib chiqdi. Ularning asarlarida ham iqtisodiy fikrlar o’z aksini topgan. Biz ularni quyida ko’rib chiqamiz. O’rta asrda ilg’or iqtisodiy fikrlarni ilgari surgan buyuk mutafakkirlardan biri, Aristo- telning izdoshi, uning asarlarini tahlil qilgan
«ikkinchi muallim» Abu Nasr Forobiy (870– 950) hisoblanadi. U ko’p qirrali olim bo’lib, o’z bilimini oshirish yo’lida tinmay mehnat qilgan, qaysi yurtda mashhur olim borligini eshitishi bilan suhbatlashib undan saboq olish uchun yo’lga chiqqan. U 70dan ko’p tilni bilgan. «Men bu kitobni yuz marta o’qidim», boshqa bir kitobda esa «Bu kitobni qirq marta o’qidim, lekin yana o’qishim kerak», deb yozilgan. Forobiy Aristotel asarlarini o’qib o’rganish bilan birga, ularga sharhlar ham yozgan. Buyuk alloma Ibn Sino Aristotelning «Metafizika» asarini Forobiy yozgan sharhlar yordami bilangina to’liq tushunganligi haqida yozgan.
Forobiy bugungi kunda ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan moddiy ehtiyojlar to’g’risida ta‘limot yaratdi. Uning fikricha, odamlarning ehtiyoji jamiyat shakllanishining asosiy sababidir. «Tabiatan har bir odam shunday yaralganki, u yashashi va kamol topishi uchun ko’p narsalarga ehtiyoj sezadi. Forobiyning mulkchilik to’g’risidagi qarashlari. Abu Nasr Forobiy mulkchilik haqida fikr yuritib, mulkka egalik qilish, undan maqsadga muvofiq foydalanish, o’ziga to’q yashash to’g’risidagi ilg’or fikrlarni ilgari suradi. U odamlarga, avlodlarga zarar keltirmaydigan mol-mulk orttirish foydali ish ekanligi, boshqalar uchun zarar keltiradigan boylik to’plash, mol-mulk orttirish esa yomon odat ekanligini aytib o’tadi.
Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad al-Beruniy –XI asrning qomusiy olimi. U juda yoshligidan ilm va fanga qiziqadi. U sevgan fanlar – astronomiya, matematika, geodeziya, geografiya va minera-logiya bo’lgan. Beruniyning matematikaga va fanning boshqa sohalariga qoʻshgan hissasini yozib qoldirgan 100 dan ortiq asarlaridan ham
Abu Ali Ibn Sinoning iqtisodiy qarashlari Ulug’ mutafakkir Ibn Sino 280 dan ko’p asarlar yozgan, ular tibbiyot, matematika, astronomiya, kimyo, falsafa, iqtisodiyot va boshqa sohalarga bag’ishlangan. Ibn Sinoning inson ehtiyojlari, mehnat va uning moddiy ishlab chiqarishdagi roli to’g’risidagi fikrlari diqqatga sazovor. Uning fikricha: «Hayvon tabiat ne‘matlariga qanoat qiladi, insonga esa tabiat ne‘matlari kamlik qiladi, u oziq-ovqat, kiyim-kechak va uy-joyga ehtiyoj sezadi.
Yusuf Xos Hojibning iqtisodiy fikrlari Atoqli davlat arbobi, ilk turkiy dostonnavis Yusuf Xos Hojib 1020-yili Qoraxoniylarning markaziy shaharlaridan biri Bolasog’unda tug’il- di (olamdan o’tgan yili noma‘lum). Bo’lajak mutafakkir o’z davridagi barcha bilimlarni, arab va forsiy tillar hamda ushbu tillarda yozilgan adabiyotlarni puxta egallaydi
Etiboringiz uchun rahmat