Организмнинг улғайишидаги ўзгаришлари ва даврлари

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

8 

II. Adabiyotlar taxlili 

II.1 Bolalar va o'smirlarning o'sishi va rivojlanishini umumiy qonuniyatlari. 

O'sish va rivojlanish to'g'risida tushuncha 

Organizmning ulg'ayishidagi o'zgarishlari va davrlari: 

1. 

Ulg'ayishning davriyligi. 

2. 

Organizmni yoshga oid o'zgarishlari. 

Bola  organizmi  voyaga  yetgan  organizmdan  bir  qator  muxim  belgilari  bilan 

farq  qiladi.  Ularni  bilish,  empirik  yo'l  bilan  emas,  balki  to'liq  ilmiy  asosda  ya'ni 

bolalarni  yoshga  oid  xususiyatlari  hisobga  olingan  holda,  ularni  har  tomonlama 

barkamol rivojlanish tizimini yaratish imkonini beradi. 

Odam  organizmini  rivojlanishi,  uzluksiz  jarayon  sifatida,  inson  hayotining 

barcha davrlarida davom etadi. Faqat shuni e'tiborga olish zarurki, qarish jarayoni 

o'ziga xos bo'lib, bir qator hollarda qayta rivojlanish bilan bog'liqdir. Tana vaznini, 

alohida  a'zolar  va  to'qimalarning  kattalashuvidagi  eng  jadal  o'zgarishlar  hamda 

ularni  differentsiyalashuvi  bola  hayotining  birinchi  yilida  va  bolalik  davrida 

amalga  oshadi.  Voyaga  yetgan  davrda  organizmning  o'sishi  to'xtaydi,  lekin 

funktsional  differentsiyalashuvi  va  reflektor  faoliyatni  takomillashuvi  ichki 

kortikal aloqalarni rivojlanishi va murakkablashuvi hisobiga davom etadi. 

O'sish  va  rivojlanish  bir  xil  mohiyatli  jarayon  emas,  lekin  bola  barkamol  va 

normal  rivojlangan  paytda  ular  yaqindan  aloqada  bo'ladi  va  o'zaro  hamkorlikda 

harakat  qiladi.  Patologik  holatlarda  xam  voyaga  yetish,  ayrim  hollarda  barkamol 

sharoitlarda  sodir  bo'lishi  mumkin,  lekin  bunda,  u,  jadallangan  holda  kechadi. 

Masalan,  ayrim  hollarda,  ba'zi  bir  morfologik  strukturalar  darajasida  muddatidan 

oldin  yetilish  sodir  bo'lib,  bu  hol  bir  vaqtning  o'zida  individda  bolalik  va  voyaga 

yetgan  belgilarni paydo bo'lishini tezlashtiradi. 

Bolaning  yoshga oid  rivojlanish davrlari tana va  a'zolar  og'irligi  va  kattaligi, 

skelet  suyaklarini  suyaklanish  darajasi,  tishlarini  paydo  bo'lishi,  ichki  sekretsiya 

bezlaridagi  biriktiruvchi  to'qimalarni  rivojlanishi,  kortikal  faoliyat  tavsifi  va 

boshqa  ko'rsatkichlar  asosida  aniqlanadi.  Lekin,  hozirgi  davrgacha,  yoshga  oid 

davrlarni  tizimlashtirish  uchun  asos  bo'ladigan  universal  umumiy  biologik 

---

 

9 

funktsional va morfologik belgilarning to'liq ro'yxati aniqlangani yo'q. Morfologik 

va  funktsional  belgilarni  alohida  yoshga  oid  davrlarda  hamkorlikda  o'tishlari 

hamda  bolalarning  o'sish  va  rivojlanishidagi  tezkor  o'tuvchi  dinamik  jarayonlar 

davrlarni  qat'iy  chegaralash  va  tizimlashtirishni  qiyinlashtiradi.  Bu  hol, 

tizimlashtirishda  birdamlikka  olib  kelmaydi.  Pediatriyada,  N.P.Gundobin  taklif 

qilgan rivojlanish davrlari sxemasi eng ko'p tarqalgan: