Organizmlerdiń kóbeyiw usılları

Organizmlerdiń kóbeyiw usılları.

a) jinsiz kóbeyiwdiń bir kletkalı organizmdegi xillari (Binar bóliniw, kóp bóliniw, spora payda etip kóbeyiw, urıqlanıp kóbeyiw )

b) jinsiz kóbeyiwdiń kóp kletkalı organizmdegi xillari (vegetativ, sporalar, fragmentler, urıqlanıw, poli embreonal)

2. Jinsiz kóbeyiwdiń biologiyalıq áhmiyeti tuwrısında.

3. Jınıslıq kóbeyiwdiń mánisi (máyek hám urıw kletkalardıń dúzilisi )

4. Jınıslıq kóbeyiwdiń jinsiz kóbeyiwden abzallıqları.

5. Meyoz, onıń biologiyalıq basqıshları (profaza, metofaza, anafaza, telofaza ).

6. Meyozning biologiyalıq áhmiyeti.

7. Ontogenez, onıń tipleri hám dáwirleri (lichinkali, lichinkasiz, ana qornida rawajlanıw, embrional dáwir, post embrional dáwir )

8. Tikkeley bolmaǵan rawajlanıwdıń biologiyalıq áhmiyeti.

9. Post embrional dáwirde organizmler moslanuvchanligining áhmiyeti.

Kóbeyiw- organizmlerdiń áwlad qaldırıw ózgesheligi bolıp tabıladı. Organizmler tiykarınan eki qıylı usılda : jınısız hám jınıslıq ko'payadi.

Jınıslıq kóbeyiw tiykarında kletkalardıń mitoz bóliniwi jatadı, ósimliklerde haywanlarǵa koefficienttan kóbirek ushraydı. Jınısız kóbeyiwde ayırım kletka yamasa organizmdiń bir bólegi bóliniwi nátiyjesinde jańa bir kletkalı organizm payda boladı. Jınısız kóbeyiw usılları tómende suwretlengen : binar bóliniw bir kletkalılarda shizogoniya sporalar arqalı

Jınıslıq k'opayish urıqlanıp vegetativ Ko'phujayralilarda sporalar arqalı Fragmentler arqalı

urıqlanıp

Bir kletkalılardıń jınısız kóbeyiwi. 1. Binar bóliniw. Ápiwayı haywanlarda ushraydı. Bóliniw

uzınına (jasıl evglena) yamasa kese jónelislerde (tufelka) gúzetiledi.

2. Kóp bóliniw (shizogoniya). Suw ósimliginde, zamarıqlarda ápiwayı haywanlarda (bezgek plazmodiyasida) ushraydı. Aldın yadro mitoz jolı menen kóp ret tákirarlanıp bólinedi, sitoplazma pútkilliginshe qolaveradi.

Keyin sitoplazma yadrolardı oraydı hám nátiyjede bir kletkadan o'nlab, júzlegen mińlaǵan jańa kletka organizmler payda boladı. Adamlarda bezgek plazmadiyasi eritrotsitlarda sonday ko'payadi.

3. Urıqlanıp kóbeyiw. Ana kletkada yadro nukleoidni saqlawshı bo'rtma payda bolıp, úlkenlesedi hám ajralıp bólek kletkaǵa aylanadı. Bir kletkalı zamarıqlarda, ayırım infozoriyalarda ushraydı.

4. Sporalar payda etip kóbeyiw, ápiwayı haywanlarda bir kletkalı zamarıqlarda, suw ósimliginde, jasıl ósimliklerde kuzariladi. Spora ishinde kletka kóp ret mitoz usılı menen bólinedi.

Kóp kletkalılarda jınısız kóbeyiw. 1. Vegetativ kóbeyiw. Ósimlikler áleminde keń tarqalǵan.

Ósimliklerdiń buyraları, túbir bachkisi, bachki putaqları, piyazları, túynekleri hám túbir poyalari, japıraqları arqalı kóbeyiw vegetativ kóbeyiwge mısal boladı.

2. Urıqlanıp kóbeyiw. Tómen kóp kletkalılarda (gewek tanlilarda gewekichiklarda, ayırım jawın qurtılarda gúzetiledi.

3. Poliembrional kóbeyiw. Bunda zigotaning eń dáslepki maydalanıwında payda bolǵan kletkalar bir-birinen ajralıp qalıwı nátiyjesinde mustaqqil rawajlanıp, hár qaysı bólek organizmlerdi payda etedi.

Nátiyjede bir máyekli egizler payda boladı. Adamlarda bir máyekten 2-8 ge shekem egizler rawajlanıwı múmkin. Olar Olardıń hámmesi birdey jınslı boladı.

4. Sporalar arqalı kóbeyiw. Ósimliklerde ushraydı. Jeńil sporalar ósimliklernig tábiyaatda keń tarqalihsga múmkinshilik jaratadı. 5. Fragmentler arqalı kóbeyiw. Ipsimon suw otda (tómen chualchanglarda) keń tarqalǵan. Organizm

bir neshe bólimlerge bóleklengennen keyin, hár bir qisimidan bólek ǵárezsiz organizm rawajlanadı. Jınıslıq kóbeyiw ósimlik hám haywanot áleminde keń tarqalǵan. Jınıslıq kletkalar (gametalar ) payda bolishidan. Urǵashı organizm jınıslıq bezinde máyek kletka, er adam organizm jınıslıq bezinde urıw kletka ónim

boladı. Xromosomalari gaploid kompleksi organizmler payda boladı. Eki organizmdiń násillikmoddalari qosıllıǵi ushın payda bolhgan jańa áwlad ata-anasınan hám bir-birinen parıq etedi. Jınıslıq kóbeyiwdiń ápiwayı kórinisi konyugatsiya bolıp tabıladı. Kiprikli bir kletkalılar -tufelkalarda ushraydı.

Tufelkalarning yadrosında quramalı bolınshlardan keyin olar yadrolardıń ayırım bóleklerdi almasinadi Hám keyin ajırasıwadı. Konyugatsiyaning mánisi - eki organizmdiń násillik zatları menen almasınıwı bolıp tabıladı.

Ápiwayı jınıslıq kóbeyiw usılların taǵı biri kopulyatsya bolıp tabıladı.

Jınıslıq kletkalardıń tuzulishi. Máyek kletka tuzulishi tárepten basqa kletkalar sıyaqlı qabıq, sitoblazma hám yadrodan tashkil tomgan.

Jınıslıq kletkalardıń yetilishi procesi gametogenez dep ataladı. Spermatazoidlar urıw donda rawajlanadı, olardıń rawajlanıw spermatogenez. Máyek kletkanıń rawajlanıwı ovogenez dep ataladı hám máyekdonda keshediGametogenez shártli túrde tórtew dáwir: kóbeyiw, ósiw, yetilish hám shakillanish dáwirlerine

bólinedi.

Spermatogenez. Kóbeyiw dáwirinde xromasomalarning dipoit kompleksine iye bolǵan spermatogoniylar mitoz jolı menen ko'payadi

Yetilish dáwirinde baslanǵısh spermatositlar meyoz jolı menen ko'paya baslaydı.

Shakillanish dáwirinde Spermatozoidlar shakikillanadi, olar bas, bo'tin, quyrıq qislariga ajraladi`.

Ovogenez. Ovogenezning kóbeyiw dáwiri spermatogenizga uqsaydı, payda bolǵan kletkalardı ovogoneylar

dep ataladı.

Ósiw dáwirinde ovogoneylar úlkenlasib, baslanǵısh qurallarǵa aylanadı.

Meyozning biologiyalıq áhmiyeti. 1. Meyoz sebepli áwladlar almasinuvi dawamında xromosomalar sannıń turaqlılıǵı ózgermeydi. Eger gametogenezda xromosomalar sanı azayǵanda, hár bir jańa áwladta xromosomalarning sanı tınbaytuǵınnan eki úlesten artıp baraverar, xromosomalar sanınig turaqlılıǵı buzular edi.

2. Meyozda xromosomalarning júdá kóp túrme-túr kominatsiyalari payda boladı. Áke yamasa Ana xromosomalari meyozda harxil gametalarga tarqalıwı nátiyjesinde xromosomalarning jańa kompleksi payda boladı.

3. Xromosomalarning konyugatsiyalanishi, uqsas bólimleri menen almasınıwı násillik informaciyanıń jańa kompleksi payda bolıwı hám násillik ózgeriwshenlikke sebep boladı

Mitoz hám meyozning uqsaslgi hám ayırmashılıǵı