Organik moddalarni tozalash usullari-qayta kristallash, haydash, ekstraksiyalash, sublimatsiya

x r o m a t o g r a f i k   u s u li

• Keyingi  yillarda  organik  birikm alam i  aralashm adan ajratib  olishning eng  samarali x r o m a t o g r a f i k   u s u li keng qo'llanilm oqda.  Bu  usulni  birinchi  m arta  1906-  yilda rus olimi  M.S.  Svet  kashf etdi. Xromatografik kolonka deb ataluv­ chi,  so rbentlar  (alum iniy  oksidi,  silikagel,  b o 'r,  gilm oya  kuk un i,  krax-  m al)  bilan  to'Idirilgan  shisha  nay orqali  aralashm a  holidagi  m od dalarn ing   eritm asi  o 'tk az ilg a n d a  ular  adsorbent  yuzasiga  yutilishi  va  m o dd alarn ing   yuqoridan  pastga turlicha  siljishidan  foydalaniladi.  N atijada erigan  m oddalar  aralashm asidagi  birikm a sorbent  yuzasiga turlicha  adsorblanadi  va  har qaysi  m odda  u ch u n   kolonkadagi  o'zin ing  yig'ilish  sohasi  ajralib  qoladi.  Bu  usul  a d s o r b s i o n  x r o m a t o g r a f i y a deyiladi  va faqatgina  ilmiy laboratoriyalarda emas,  balki kimyo sanoatida ham  undan unumli foydalaniladi.  Hozirgi  kunda  yuqori  sa m arad o rlik k a  ega  b o 'lg an   gaz-su y u q lik   xrom atografiyasi  ju d a   k o 'p  ishlatiladi. Biror  modda  sintez  qilinayotganda  reaksion  aralashmada  asosiy  mahsulotlardan  tashqari qo'shimcha moddalar (dastlabki moddalarning reaksiyaga kirishmay qolgan qismi, reaksiya uchun ishlatilgan erituvchi, reaksiyada hosil bo'ladigan oraliq va qo'shimcha mahsulotlar) ham birgalika bo'ladi