Organik kislotalar,ularning kimyoviy tuzilishi va ahamiyati Organik kislotlar ishlab chiqarish texnologiyasi Sirka kislota ishlab chiqarish

2.Organik kislotlar ishlab chiqarish texnologiyasi
2.1 Sirka kislota ishlab chiqarish
Sirka kislota CH3COOH – rangsiz, o‘tkir hidli suyuqlikdir. Oshxona sirkasi (sirka kislotasining 5-9% li suvli eritmasi), sirkali essensiya (70-80%), suvsiz yoki muzlatilgan sirka kislota (98-99,8%) holidagi sirka kislotalari mavjud. Acetobacter turkumiga mansub sirka kislotali bakteriyalar etil spirtini oksidlab sirka kislota hosil qilish xususiyatiga egadir. Etil spirtining oksidlanishini alkogoloksidaza fermenti katalizlaydi. Reaksiya tenglamasini quyidagicha yozish mumkin:


CH3CH2OH _______________ferment____CH3COOH  H2O 490KJ

Sanoat sharoitida sirka kislotani mikrobiologik sintez qilish, sirka kislotali bakteriyalarni suyuqlikda uzluksiz o‘stirish usulidan foydalanib, ketma ketlikdagi fermentyorlar birikmalarida amalga oshiriladi. Sirka kislota ishlb chiqarishning texnologik jarayonlari quyidagi asosiy bosqichlarni tashkil etadi (3-chizma):

1.Ekish materialini olish;
2.Xom ashyolarni tayyorlash;
3.Fermentatsiya;
4.Tayyor mahsulotni tindirish va quyish.
Ishlab chiqarishda sirka kislotali bakteriyalarning ikki xil turi Bacterium Schützenbachii va Bacterium curvum qo‘llaniladi. Ekish materialini laboratoriyalarda sirka kislotali bakteriyalarni suyuq oziqada kolbalarda,
mikrobiologik tebratgichda, so‘ngra 30 l. hajmli laboratoriya fermentyorlarida o‘stirib olinadi. Sirka kislota olish uchun xom ashyo sifatida etil spirti, rektifikat yoki tozalangan yog‘dan foydalaniladi. Sirka kislotali bakteriyalarning hayot faoliyati oziqa muhiti kislotaligig bog‘liq bo‘ladi. Ularning yaxshi rivojlanishi uchun mo‘‘tadil rN ko‘rsatkichi 3,0-3,2 oralig‘ida bo‘ladi. Oziqa muhitidagi sirka kislota va etil spirti miqdoriham mikroorganizmlar hayot faoliyatida muhim rol o‘ynaydi va katta ta’sir ko‘rsatadi. Kislotalarning mo‘‘tadil miqdori10% deb hisoblansa, spirt miqdoriBacterium Schützenbachii uchun 6-7% (ob.), Bacterium curvum uchun esa 9-14% (ob.) ni tashkil etadi.
Fermentatsiya jarayoni esa beshta ketma ketlikda birikkan fermentatorlardan tashkil topgan batareyada amalga oshiriladi.
Har bir uskuna aralashtirgich, barboter va burama (spiralsimon) issiqlik almashtiruvchilar bilan ta’minlangan. Birinchi fermentyorga, etil spirti va sirka kislotaning umumiy miqdori6,4-6,7% ni tashkil etadigan oziqa muhiti va steril havo uzluksiz beriladi va ekish materiali solinadi. Bunda sirka kislotali bakteriyalarning juda tez rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratiladi. Birinchi
fermentyor qolgan barcha keyingi fermentyorlar uchun sirka kislotali bakteriyalar generator hisoblanadi. SHuningdek, bunda sirka kislotasida etil spirtining oksidlanishi amalga oshadi. Kultural suyuqlik bir fermentyordan ikkinchi fermentyorga hosil qilingan havo bosimi hisobiga uzatiladi. Har bir fermentyor uksus kislotada etil spirti jadal oksidlanishi uchun sharoit yaratib beradi. Zarur bo‘lgan spirt miqdoribilan ta’minlash uchun ikkinchi, uchinchi va to‘rtinchi
uskunalarga 40% li etil spirti qo‘shiladi. Harorat va aeratsiya jadalligi bir fermentyordan ikkinchisiga o‘tganda pasayib boradi: agarda birinchi fermentyorda harorat 280S ga, aeratsiya jadalligi esa 0,35-0,40 m3G’(m3·min) ga teng bo‘lsa, oxirgi uskunaga kelib muvofiq ravishda 250S va 0,1-0,15 m3G’(m3·min) ni tashkil etadi. Kultural suyuqlik beshinchi fermentyordan sirka kislota miqdori9% dan kam va 9,3% dan ortiq bo‘lmagan holda chiqadi. 100 l. suvsiz etil spirtidan 75-90 kg sirka kislota olinadi. Sirka kislotasi eritmasiga tindirish uchun bentonit va ko‘p bo‘lmagan miqdorda limon kislota qo‘shiladi. Aralashtirilib bo‘lingandan so‘ng, tindirilgan sirka kislota eritmasi zich-filtrga uzatiladi. O‘zida 9% sirka kislotasini (oshxona sirkasi). saqlovchi filtrat tayyor mahsulot yig‘iladigan joyga uzatiladi va undan quyib olish mumkin

1-rasm. Sirka kislota ishlab chiqarishning texnologik chizmasi