Organik kimyodan maruzalar matni

Nomenklaturasi va izomeriyasi. Benzol gomologik qatorining umumiy formulasi C_nH_2n-6. Gomologlarni benzolning molekulasidagi bitta yoki bir nechta vodorod atomlari o'rnini turli xil uglevodorod radikallari egallagan hosilalari sifatida qarash mumkin. Benzol gomologlarini ratsional nomenklatura bo'yicha nomlashda benzol halqasidagi vodorodga almashgan radikallar nomiga benzol so'zi qo'shiladi. Masalan:

CH3 CH3 ^CH5

6 QT^CH3 О

metilbenzol dimetilbenzol etilbenzol

Ikkinchi xil nomlash usulida benzol radikali C₆H₅- fenil deb atalib, aromatik uglevodorodlar metan qatori uglevodorodlarining hosilasi deb qaraladi. Masalan:

CH3 C2H5

16 6

fenil metan, toluol fenil etan

Benzol gomologlari alkilbenzollar deb yuritiladi. Ular molekulasidan bitta vodorod atomi ajralib chiqsa bir valentli aromatik radikallar yoki arillar (Ar) hosil bo'ladi. Masalan, C₆H₅- fenil, CH₃-C₆H4- tolil, (CH₃)₂C₆H₃- ksilil deb ataladi. Benzolning ikki valentli radikali C₆H4= fenilen, C₆H₅-CH₂- benzil radikali deyiladi.

Agar benzol molekulasidagi vodorod atomlari bir nechta radikal bilan almashgan bo'lsa, uning quyidagi izomerlari hosil bo'ladi:

a) Ikkita vodorod almashgan hosilalari quyidagicha nomlanadi:

1. 
   O'rinbosarlar yonma-yon joylashgan bo'lsa, bunday izomerlar orto- izomerlar (o-), ya'ni 1,2-izomer deyiladi;
   
2. 
   O'rinbosarlar bitta uglerod atomi bilan ajratilgan uglerod atomlarida joylashgan bo'lsa, bunday izomerlar meta-izomerlar (m-), ya'ni 1,3-izomer deyiladi;
   
3. 
   O'rinbosarlar ikkita uglerod atomi bilan ajratilgan uglerod atomlarida joylashgan bo'lsa, bunday izomerlar para-izomerlar (p-), ya'ni 1,4-izomer deyiladi.
   

b
CH


CH3



CH


CH3



CH3

CH3


o-ksilol


m-ksilol


p-ksilol

) Uchta vodorod almashgan hosilalari quyidagicha nomlanadi:

1. 
   O'rinbosarlar uchta qo'shni uglerod atomlarida joylashgan bo'lsa, bunday izomerlar qatorli izomerlar, ya'ni 1,2,3-izomer deyiladi;
   
2. 
   Ikkita o'rinbosar ikkita qo'shni uglerodda, uchinchisi ularning biriga m- holatda joylashgan bo'lsa, bunday izomerlar nosimmetrik izomerlar, ya'ni 1,2, 4-izomer deyiladi;
   
3. 
   O