Organik kimyo fanidan “Izopren” mavzusidagi Kurs ishi Ilmiy rahbar: Topshirdi

Izopren kauchuk. Bu kauchuk izoprenni maxsus katalizator ishtirokida polimerlab olinadi. Katalizatorning xiliga qarab poliizoprenning tuzilishi ham o`zgaradi; sis yoki trans-izomer holidagi poliizopren hosil bo`ladi.
Butil kauchuklar izobutilen bilan izoprenning sopolimerlanishidan hosil bo`ladi:

Bunday kauchuklar issiqqa chidamli, gaz o`tkazmaydi, oksidlanmaydi va yuqori dielektrik xossaga egadir. Ammo, metallarga yopishqoqligi kam bo`lganligidan ularning ishlatilishi sohasi cheklangan. Sanoatda butilkauchukning modifikasiyalangan xili, ya`ni xlorbutil, brombutilkauchuklar ishlatiladi. Ulardan, ko`pincha, kamerasiz yuradigan avtomashina pokrishkalari tayyorlanadi.
Trans- tuzilishga ega bo’lgan poliizopren guttapercha deyiladi.

Guttapercha Indoneziya mamlakati va Hindistondagi Maluka yarim orolida o’sadigan daraxtlar tarkibida uchraydi. Guttapercha kabellarni izolatsiyalashda ishlatiladi.

III.Amaliy qism.
3.Izopren sintezi.
Laboratoriyada izopren skipidar(dipenten) bug`ini piroliz qilib oliniadi:

Izopentan yoki izopentenga galogen (masalan, brom) ta`sir ettirib, 2,3–dibrom–2–metilbutan hosil qilinadi. Undan bromid kislota ajratib olinadi va yana qaytadan biriktiriladi. Hosil bo`lgan dibrom– 2 – metilbutandan bariy xlorid vositasida yana bromid kislota ajratib olinsa izopren hosil bo`ladi.



Sanoatda izopren, asosan, quyidagi usul bilan olinadi.
Izobutilen bilan formaldegid sulfat kislota katalizatorligida kondensatlanadi va hosil bo`lgan mahsulot degitratlanadi. Degidratlanish 200-220<sup>0</sup> da fosfat kislota hosilalari katalizatorligida sodir bo`ladi:

Reaksiyada suv va formaldegid ajralib chiqqanligi sababli kondensatsiya quyidagicha sodir bo`lishi ham mumkin:



Izoamilen va izopentandan izopren olish
Katalitik degidrogenlash usullari C5 izo birikmalari - izopentan va izoamilenlardan izopren olishda qo'llaniladi. Agar izopentan boshlang'ich mahsulot sifatida ishlatilsa, u holda katalitik degidrogenatsiya jarayoni ikki bosqichda davom etadi: izopentan-izoamilen-izopren. Biroq, degidrogenatsiya bir bosqichda amalga oshirilishi ham mumkin. Izoamilendan va izopentandan izoprenni olish sxematik ravishda tenglamalar bilan ifodalanishi mumkin:

Oddiy bosim va 525-535 ° S da izopentanni katalitik degidrogenlash usuli bilan o'tgan izopentan uchun 33-37% va parchalangan izopentan uchun 83-87% rentabellik bilan izoamilenlarni olish mumkin. C5 uglevodorodlarini katalitik degidrogenlash reaktsiyalari, qoida tariqasida, C4 uglevodorodlarini degidrogenlashdan ko'ra 25-30 ° C dan past haroratlarda davom etadi.
Izopentandan izopren ishlab chiqarish izopentanni degidrogenlash natijasida sezilarli miqdordagi izomerlar hosil bo'lishi bilan murakkablashadi. Bundan tashqari, degidrogenlanish asosan izomerizatsiya reaktsiyalari bilan kechadi. Izopentan degidrogenlanganda uchta izoamilen izomeri hosil bo'ladi: 2-metilbutilen-1; 2-metilbutilen-2 va 3-metilbutilen-1, mos ravishda 31,05 , 38,49 va 20 ° C da qaynatiladi; 2-metilbutilen-2 asosan barcha izoamilenlarning taxminan 65% miqdorida hosil bo'ladi.
Izopentanning katalitik degidrogenatsiyasi jarayonida sodir bo'ladigan izomerlanish reaktsiyalari va texnik izopentanda ma'lum miqdorda n-pentan mavjudligi sababli, dehidrogenlash mahsulotlaridan ajratilgan C5 fraktsiyasi izopentan, n-pentan, uchtadan iborat murakkab mahsulotlarni o'z ichiga oladi. izoamilenlar, uchta n-amilen (penten -1, penten-2, sis- va trans-), piperilen (sis- va trans-), izopren, siklopentadien. Bu uglevodorodlar aralashmasidan qaynoq nuqtalari yaqin boʻlgan sof izoamilenlarni ajratib olish murakkab jarayondir.
Izoamilenlarning izoprenga degidrogenlanish reaksiyasini quyidagi tenglama bilan ifodalash mumkin:
C5H10= C5H8+H2-Q
Bu reaksiya qisman past bosim va yuqori haroratni talab qiladi.