Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

MASALA ECHISH NAMUNALARI 
1-Misol.
C
6
H
14
alkan izomerlarining struktura formulalarini tasvirlang va ularning nomlarini ayting. 
Echish. S
6
N
14
tarkibli moddaning bitta izomeri tarmoklanmagan uglerod zanjiriga ega: 
1 2 3 4 5 6 
CH
3
-CH
2
-CH
2
- CH
2
-CH
2
- CH
3
n-geksan 
Ikkita izomeri-asosiy zanjirda beshta uglerod atomi bulgan izomerlar: 
2-metil pentan 3-metil pentan 
YAna ikkita izomeri-asosiy zanjirda beshta uglerod atomi bulgan izomerlar:
CH
4
C + 2H
2
2000
0
C
CH
4
C + 2H
2
2000
0
C
2CH
4
CH 

CH + 3H
2
1600
0
C
2CH
4
CH 

CH + 3H
2
1600
0
C
CH
4
+ H
2
O 
CO + 3H
2
синтез газ
CH
4
+ CO
2
2CO + 2H
2
2CH
4
+ O
2
2CO + 4H
2
сув газ
CH
4
+ H
2
O 
CO + 3H
2
синтез газ
CH
4
+ CO
2
2CO + 2H
2
2CH
4
+ O
2
2CO + 4H
2
сув газ

---

502
Binobarin, S
6
N
14
emperik formulaga beshta izomer tugri keladi. 
2-Misol.
288 ml uglerod (IV) xlorid (zichligi 1,595) xosil kilish uchun necha litr (n.sh. da) metan kerak 
buladi? Maxsulotning chikish unumi 70% ni tashkil etadi. 
Echish. SSl
4
ning massasi m=v

=288

1,595=459,36 g. 
x 
459,36
CH
4
+4Cl
4

CCl
4
+4HCl 
22,4 154 
22,4

459,36 
154:22,4=459,36:x; x=------------- = 66,8l CH
4
154 
100 l metan 70 l CCl
4
ga aylansa 
x
1
l metan 66,8 l CH
4
ga aylansa 
70:100=66,8:x
1
;
 
100

66,8 
x
1 
=---------- = 95,4 l metan kerak buladi. 
70 
3- Misol.
3 mol metan va 5 mol etanning tulik yonishi uchun necha litr xavo (xavoda kislorodning 
xajmiy ulushi 21%) zarur buladi? 
Echish. Reaksiya tenglamalarini yozib, sarflangan kislorod xajmi topiladi: 
3 mol x 
1. CH
4 
+ 2O
2

CO
2
+ 2H
2
O 
1mol 44,8 l 
1:44,8=3:x;
44,8

3 
x
1 
=---------- = 134,4 l O
2
1 
5 mol x 
2. 2C
2
H
6
+ 7O
2

4CO
2 
+ 6H
2
O 
2mol 7 22,4 l 
2:7 22,4=5 x
1
; 
7

22,4 5 
x
1 
=---------- = 392 l. 
2 
SHunday qilib, xammasi bulib 134,4+392=2507 d kislorod kerak buladi. 
Endi zarur bulgan xavo xajmi topiladi: 
21 l O
2
:100 l xavo=526,4:x
2
, 
100

526,4 
x
2 
=---------- = 2507 l xavo lozim buladi. 
21 

---

503
4-Misol 
Oktanning krekinglanish reaksiya sxemasini yozing. 
5-Misol.
Kuyidagi moddalarni xalkaro va emperik nomenklatura buyicha nomlang, xamda struktura 
formulasini yozing:
A) izopropil izopentilmetan
B) izopropil izobutil metan 
Echish.
 
 
M A SH Q L A R 
1. Trimetilmetan, dimetiletilmetan, metildietilmetan, metiletilpropilmetan, metilizopropil-ikkilamchi 
butilmetan va metildiizopropiometanning tuzilish formulasini yozib, xalkaro nomenklatura buyicha 
ularning nomlarini ayting. 
2. 
3-etilgeksan 2,2-dimetil-4,4-dietiloktan; 3,3, 5,5, —tetrametil-geksanning tuzilish 
formulalarini.yozing. 
3.
Kuyidagi birikmalarning tuzilish formulalarini ezing va ulardagi birlamchi, ikkilamchi, 
uchlamchi uglerod atomlaripi kursating: 2-metil pentan; 2,4,6—trimetil-3-etilgeptan; 2,3-dimetil-
3- etilgeksan. 
4.
Pentanning izomerlarini yozib, ularping ratsional va Xalkaro nomenklaturalar buyicha 
nomlarini ayting. 
5.
Vyurs–SHorigin reaksiyasi asosida tetrametilmetanni oling. Bu reaksiyada kanday 
kushimcha maxsulotlar xosil buladi? 
6.
Metan va 2-metilbutanning xlor bilan uzaro ta’sir reaksiyalarini yozing. 
7.
Siklopropan, siklobutan, siklopentan, siklogeksanlarga xlor xamda brom ta’sir ettiring. 
8.
Konovalov reaksiyasi sharoitida tubandagi uglevodorodlar (3-metilpentan, n-geksan) dan 
kaysi biri nitrat kislota bilan oson reaksiyaga kirishishini kursating. 
9.
Kuyidagi tuzlar uyuvchi natriy bilan kizdirilganda kanday uglevodorodlar xosil buladi: 
10. Tubandagi kaytarilish reaksiyalari tenglamasipi yozing va xosil bulgan uglevodorodlarping 
nomlarini ayting: 

---

504