417
(pushti)
rangga aylanadi. Bu reaksiya yordamida radikalida aromatik tabiatli halqalar tutgan
-
aminokislota
(fenilanilin, tirozin, gistidin, triptofan)
lar aniqlanadi.
Bunda oqsillardagi
aromatik
aminokislotalarning
aromatik
gruppasi
nitrolanadi.
Ammiak
ta’sirida
sariq
rang
to’q sariq
(pushti)
rangning hosil bo’lishi fenol gidroksilning ionlanishi va anion
bilan halqadagi
-
elektronlar o’zaro ta’sirlanishining kuchayishi bilan tushuntiriladi.
HO−C
6
H
4
−CH
2
−CH(NH
2
)−COOH + 2HNO
3
→ H
2
O +
tirozin
HO−C
6
H
2
(NO
2
)
2
−CH
2
−CH(NH
2
)−COOH
sariq rangli dinitrotirozin
II. Biuret reaksiyasi.
Idishdagi
oqsil
eritmasiga
10%
li
ishqor
eritmasidan
1-2 ml
qo’shib,
ustiga
2%
li
CuSO
4
eritmasidan tomchilatib qo’shilganda, eritma rangi
ko’k
bo’lishi
dipeptidni
,
binafsha rang
paydo bo’lishi
tripeptidni
,
qizil
rang paydo bo’lishi esa
yuqori
molekulyar oqsillarni
ko’rsatadi. Bu reaksiya
peptid
bog’li
−NH−CO−
moddalar
(biuret)
da sodir bo’ladi. Agar mis sulfat
tuzi ortiqcha miqdorda olinsa hosil bo’ladigan
ko’k rangli
mis-(II)-gidroksid
binafsha
rangni
niqoblab
, ko’rinishiga xalal beradi.
Oqsil + CuSO
4
+ ishqor
= binafsha rang.
III. Millon reaksiyasi.
Oqsillarga
Hg(NO
3
)
2
ning
nitrit
va
nitrat
kislotalardagi eritmasi ta’sir
ettirilsa,
pushti –
qizil
rang paydo bo’ladi. Bu reaksiya oqsillarda
fenol
gruppa mavjudligidan dalolat
beruvchi sifat reaksiya hisoblanadi. Bu reaksiya
tirozin, triptofanlar
uchun xosdir.
Oqsil + Hg(NO
3
)
2
+ HNO
2
=
qizil rang.
IV. Sulfogidrin reaksiyasi.
Oqsilga
Pb(NO
3
)
2
eritmasi qo’shib qizdirilsa,
qora
cho’kma –
PbS
hosil bo’ladi. Bu reaksiya oqsillar tarkibida
sulfogidril
gruppa
(−SH)
borligini ko’rsatadi.
Oqsil + Pb(NO
3
)
2
+ ishqor = PbS↓
qora cho’kma.
V. Foli reaksiyasi.
Tarkibida oltingugurt tutgan oqsil tarkibidagi aminokislotalardan
sistein
va
sistin
borligini aniqlash uchun
ishqoriy
sharoitda
qo’rg’oshin tuzlari
(Na
2
PbO
2
)
ta’sir qildiriladi.
Qora
rangli
PbS
ning hosil bo’lishi
oltingugurt
tutgan aminokislotalar borligidan dalolat beradi.
1.
HS−CH
2
−CH(NH
2
)−COOH+2NaOH→HO−CH
2
−CH(NH
2
)−COOH+Na
2
S+H
2
O
sistein serin
2.
Na
2
S + Na
2
PbO
2
+ 2H
2
O → PbS↓ + 4NaOH
qora rangli cho’kma
Tarkibida oltingugurt saqlagan
-aminokislotalar
sistein, sistin, metionin
bor oqsillar eritmasini
ortiqcha natriy gidroksidi eritmasi bilan qaynatilib, so’ngra unga bir necha tomchi qo’rg’oshin atsetat
eritmasi qo’shilsa eritma
qo’ng’ir-qora
rangli bo’ladi yoki
qora
cho’kma hosil bo’ladi. Bunda oqsil
tarkibidagi bo’sh bog’langan oltingugurt ishqor ta’sirida uziladi va natriy sulfid hosil qiladi. Natriy
sulfid qo’rg’oshin atsetat bilan reaksiyaga kirishab, qo’rg’oshin sulfidning
qora
cho’kmasi hosil qiladi:
Na
2
S + Pb(CH
3
COO)
2
PbS + 2CH
3
COONa
VI. Ningidrin reaksiyasi.
Ningidrin ta’sirida oksidlangan
α
-aminokislota
dezaminlanadi,
dekarboksillanadi.
Natijada
CO
2
, NH
3
, aldegid
hosil bo’ladi. Oksidlangan
ningidrin
qaytarilgan
ningidrinning ikkinchi molekulasi bilan
NH
3
ishtirokida birikib,
binafsha-ko’k rangli
kondensatsiyalangan mahsulotni hosil qiladi:
O O
C R C
C=O + H
2
N−CH−COOH CH−NH
2
+ R−CHO + CO
2
C C
aldegid
O O
ningidrin Aminodiketogidrinden
(diketogidrindamin)
VII. Erlix reaksiyasi.
Triptofanni
aniqlash uchun uning eritmasiga sulfat kislota ishtirokida
para-dimetilaminobenzaldegid
qo’shiladi. Bunda eritma
qizil-binafsha
rangga bo’yaladi. Boshqa
-
aminokislotalar
bu reaksiyani
bermaydi.
Bu reaksiyadan foydalanib, oqsilning parchalanish
mahsulotlarida
triptofan
miqdori aniqlanadi.
418
Cho’ktirish reaksiyalari –
ishqoriy va ishqoriy-yer metallari, Zn, Mg tuzlari ta’sir ettirilganda
oqsillar
cho’kmaga
tushadi.
Suyultirish
yo’li bilan cho’kmani qayta
eritish
mumkin. Ularga Fe, Hg va
Pb kabi og’ir metallarning tuzlari ta’sir ettirilganda ham oqsillar cho’kadi. Oqsillar Pb tuzi qo’shib
qizdirilsa,
qora cho’kma
– PbS qo’rg’oshin (II)-sulfid hosil bo’ladi. Bu reaksiya oqsil tarkibida
oltingugurt borligini ko’rsatadi.
Oqsillarning turlari va ularning asosiy vazifasi
Oqsillar tarkibi, organizmda bajaradigan vazifasi (funksiyasi) va tuzilishiga ko’ra quyidagi
turlarga bo’linadi:
I.
Tuzilishiga ko’ra:
—
Fibrillyar oqsillar
(jun, ipak tolasi, suyak, muskul, pay to’qimalari, shoxsimon moddalar);
— Globulyar oqsillar
(tuxum albumini, fermentlar, sut tarkibidagi oqsillar):
II.
Organizmda bajaradigan vazifasiga ko’ra:
— Fermentlar
organizmda boradigan reaksiyalarni tezlashtiruvchi biolatalizatorlar. Ularga
tripsin, emulsin, pepsin, amilaza, lipaza
va hokazo.
— Organizm tuzilishini va harakatlanuvchanligini ta’minlovchi oqsillar –
teri, soch, tirnoq,
tuyoq, shoxlarni hosil qiluvchi keratin, paylarni hosil qiluvchi kollagen, fibroin, miozin, aktinlar
kiradi.
— Regulyator
(boshqaruvchi)
oqsillar –
organizmda kechadigan
oqsillar
va
nuklein
kislotalar
sintezini va siljishini boshqaruvchi oqsillar.
— Reseptor oqsillar
– tashqi muhitdagi o’zgarishlar haqida asab tizimiga ma’lumot beruvchi
hujayralar tarkibiga kirib, asab tizimi faoliyati va harakatini yo’naltiruvchi oqsillar. Ularga
rodopsin,
yodopsinlar
kiradi
.
— Transport
(tashuvchi)
oqsillar –
qandsimon moddalarni, turli ionlarni, lipidlarni,
aminokislotalarni, kislorodni, energiyani
tashuvchi va uzatuvchi oqsillar. Ularga
gemoglabin,
mioglobin, sitoxromlar
kiradi.
— Oziq oqsillar –
organizmda zarur
oziq
moddalar vazifasini bajaruvchi oqsillar. Ularga
sut
oqsili
– kazein, prolamin,
tuxum oqi
– albumin,
bug’doy donida
– gliadin,
makkajo’xorida
– zein,
Do'stlaringiz bilan baham: 
