Органик бирикмаларнинг тузилиши ва реакцион қобилияти 1-қ

X	H	CH3	(CH3)3C	C6H5	OH	OCH3	F	Cl
NO2
*	қ0.49	0	-0.30	қ0.60	1.55	қ1.45	қ3.1	қ2.9	қ3.6	қ3.9

Мисоллар.

1. 
   қуйидаги реакция тезлиги Гаммет константалари - билан яхши корреляция беради ва реакцион константа  мусбат қийматга эга:
   

Берилган маълумотлар асосида реакциянинг механизмини таклиф қилинг.
Ечиш: Мазкур реакция тўйинган (sp³) углерод атомидаги галоген атомининг (бромнинг) аминогуруҳга нуклеофил алмашнишидир. Реакция константасининг мусбат ишораси ҳам унинг нуклеофил алмашининш реакцияси эканини тасдиқлайди. ^қ ёки ^- -константалар билан эмас, балки тезликнинг оддий -Гаммет константалари билан яхши чизиқли боғланишда бўлиши реакцион марказда мусбат ёки манфий ион ҳосил бўлмаслигини кўрсатади. Шунинг учун, реакция C-Br боғи бўйича диссоциланиш содир бўлмасдан, S_N2 –синхрон жараён тарзида кетади:

2. 
   Арилпропиленкарбинолларнинг кислота катализаторлигида борадиган изомерланиш реакциясидаги Гаммет тенгламасининг реакцион константаси қ-6,08 қийматга эга эканлиги маълум бўлса, у реакция механизмининг қандай эканлигидан дарак беради?
   

Ечиш. Маълумки,  нинг абсолят қиймати ката ва унинг манфий ишорага эга экани реакцион марказдаги электрон зичликда ката ўзгариш бўлганидан ва реакциянинг оралиқ модда сифатида карбокатион ҳосил бўлиши билан кетишини кўрсатади:

3. 
   қўйидаги схема бўйича борадиган, алмашинган бензилтозилатларнинг 60%-ли сувли ацетондаги сольволиз реакцияси учун чизиқли боғланишнинг мавжуд эмаслик сабабини тушунтиринг:
   

Ечиш: Иккита бир-бири билан рақобат қилувчи механизмлар бир хил ишорали турли қийматдаги  билан характерланганда, тўғри чизиқли боғланишдан четланиш содир бўлади.
Бензилтозилат ядросидаги ўринбосарлар (Х) электронодонор бўлса, 60%-ли сувли ацетон эритмасидаги сольволиз реакцияси S_N1 механизми бўйича карбакатион ҳосил бўлиш орқали кетади:

Бу реакция  нинг манфи ишорли ката қиймати билан характерланиши керак, чунки оралиқ ҳолатда реакцион марказда анча катта қийматли мусбат заряд ҳосил бўлади.
Электроакцептор табиатли ўринбосарлар (Х) бўлганда реакция S_N2 механизм бўйича боради:

бу ерда

Бунда  нинг ишораси ўзгармайди, аммо унинг абсолют қиймати анча кичик бўлиб қолади.
Шундай қилиб, тўғри чизиқли боғланишнинг йўқлиги реакция механизмининг ёки реакция тезлигини белгиловчи босқичнинг ўзгаришидан дарак беради.

Алмашинган бензилтозилатларнинг сольволиз реакцияси учун боғланиш эгри чизиғи.