O‘quvchilarni jismoniy tarbiyalashdagi o‘rni va ahamiyati

1.2 Oliy o‘quv yurtlarida jismoniy tarbiya va sport
Oliy o'quv yurtlarida jismoniy tarbiya fanini o'qitishning amaliy holati jismoniy tarbiya tashkil etilib, unda mamlakatimiz kelajagi bo'lgan o'g'il-qizlar ta'lim oladilar. Qadimgi ajdodlarimizning ibratli hayot tarzi va ko'p qirrali faoliyati milliy qadriyatlarimizni chinakam boyitgan bebaho boylikdir. Mamlakatimiz ta'lim tizimida ta'limni milliy va umuminsoniy qadriyatlar bilan uyg'unlashtirish orqali jahon standartlari darajasiga etkazish borasida salmoqli ishlar qilindi va bu jarayon jadal sur'atlar bilan davom etmoqda. Asosiy qism
Kurash sog'lom avlodni tarbiyalash, mamlakatning mudofaa qobiliyatini mustahkamlash va jang san'atlarini takomillashtirishda bebahodir. Boshqacha aytganda, kurash birlashgan millat va birlashgan xalqni tashkil etadigan tarixiy qadriyatlardan biridir. Kurash nafaqat ikki sportchi o'rtasidagi jismoniy raqobat mahorati, balki yoshlarni milliy va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalash vositasidir. Kurash mazmuniga sport etikasi va insoniylik g'oyalari, masalan, jasorat, halollik, aniqlik, poklik, g'alaba va mag'lubiyatni tan olish, raqibga hurmat, murabbiylar, tomoshabinlar, hakamlar kiradi. Kurash har bir yoshni vatanga muhabbat va sadoqat, fidoyilik kabi insoniy fazilatlar ruhida tarbiyalashga yordam beradi. Musobaqaga tayyorgarlik ko'rish jarayonida vatanga, shaxsning tug'ilgan joyiga va unga bo'lgan munosabat, ijtimoiy va ma'naviy-axloqiy fazilatlar shakllanadi va musobaqada namoyon bo'ladi. Bugun hech qachon yutqazmagan o'zbek kurashchilari buni yoshlarga vatanparvarlik va insonparvarlik namunalarini ko'rsatib berishmoqda. Darhaqiqat, xalqimiz kurashni jismoniy tarbiyaning asosiy vositalaridan biri sifatida ko'rgan. Albatta, kurashning rivojlanishiga sabab, avvalo, kurash milliy qadriyatimiz, ammo kurash har bir yosh sportchi, sport muxlisida kurash falsafasini shakllantiradi. Kurash g'oyasi adolatli bo'lganligi sababli, insonning his-tuyg'ularini yuqori darajaga ko'taradi. Kurash xalqimiz qoni va merosiga singib ketganligi sababli, ma'naviy ma'rifat o'ziga xos tarzda rivojlanmoqda. Ta'kidlash joizki, urf-odatlar millatning tarixiy shakllanishi va rivojlanishi jarayonida yaratilgan va avloddan avlodga muqaddas meros sifatida o'tgan bebaho boylikdir. Millatning asosiy xususiyatlaridan biri bo'lgan urf-odatlarni asrab-avaylash va takomillashtirish har bir avlodning muqaddas burchidir. Ajdodlarimizning urf-odatlari yashashi uchun, avvalo, kelajagimiz ijodkori bo'lgan yoshlar ongida barqarorlik bo'lishi kerak, aks holda yoshlar tomonidan ajdodlar urf-odatlariga e'tibor bermaslik avlodlar o'rtasida ma'naviy bo'shliqni keltirib chiqaradi. Xalqning avloddan-avlodga o'tib kelayotgan an'analari sobiq tuzum davrida jiddiy to'siqlarga duch kelgan bo'lsa-da, ular mustaqillikka erishgandan keyin tiklandi. Milliy sportimizning ko'p asrlik tarixi shundan dalolat beradiki, ajdodlarimiz nazarida kurash avvalo kurashchilarning har tomonlama yetukligining namunasi sifatida qayd etilgan. Kurashning jismoniy kuchi, o'sishi, kurashishi, epchillik va xulq-atvori, shuningdek, axloqiy, ma'naviy qiyofasi, raqibga, gilamga, hakamlarga, tomoshabinlarga, atrof-muhitga va boshqalar kurashlarga alohida e'tibor qaratiladi. bakovul (sudyalar) tomonidan adolatli baholangan va kurash paytida quyidagi so'zlar ko'pincha ishlatilgan:

• 
  "Kurashchi, tur, sen bitmading", - "Kurashchingiz sizning yoningizda edi", - "Kurashchilar to'xtaydi, oyoqlarini olmang, aldamang, halol jang qiling", - "Kurashchiga mukofot bering, u halol g'alaba qozondi" O'zbek urf-odatlari, qadriyatlari, urf-odatlari va san'ati kurash sporti orqali dunyoga mashhur bo'lib bormoqda. Bir paytlar milliy qadriyat hisoblangan kurash bugungi kunda umumjahon qadriyatiga aylandi. Kurash an'anasi xalqimiz g'ururi va kuchining timsoli bo'lib, yigit-qizlarimizni chaqqon, jasur, jasur, kuchli, kamtarin, mehnatsevar va vatanparvar bo'lishga o'rgatishda beqiyos ahamiyatga ega. Chunki bugungi kunda dunyo xalqlari kurashni zamonaviy sport turi sifatida qabul qilib, undan yoshlarni tarbiyalashda samarali foydalanmoqdalar. Kurash bu nafaqat sport, balki jismoniy va ma'naviy kamolotga erishish vositasidir. Buyuk ajdodlarimiz kurashni ta'lim maktabi deb atashgan. Jangni ko'rgan ushbu maktab o'quvchilarini quyidagicha ta'riflash mumkin. - Kurashchilar qasam ichmaydi, lekin hech qachon o'z mamlakatiga xiyonat qilmaydi. - Kurashchilar ifloslik, zinokorlik, aldov, giyohvand moddalardan uzoqroq bo'lib, bunday illatlarga qarshi kurashadilar. - Kurashchilar irodali odamlardir, shuning uchun ular hech kimning gapiga quloq solmaydilar. - Kurashchilar zaif va ojizlarni himoya qilib, halol g'alabalariga berilgan mukofotning bir qismini muhtojlarga taqsimlaydilar. - Kurashchilar olijanobligi, insonparvarligi, raqibiga chuqur hurmat bilan ajralib turadi. - Kurashchilar o'zlarining qat'iy fikrlariga ega bo'ladilar. Kurashchilarga berilgan yuqoridagi tavsiflardan asrlar davomida shakllangan kurash falsafasi mujassamlanganligini ko'rish mumkin. Ular: - mustaqil dunyoqarashni va erkin fikrlashni shakllantirish. - erkin fikrlaydigan, mutaassiblik va qo'rqoqlikdan xoli, o'z bilimiga va kuchiga ishonch bilan yashaydigan qat'iy odamni tarbiyalash. - Odamlarning, ayniqsa yoshlarning irodasini mustahkamlashga, ularning e'tiqodini mustahkamlashga xizmat qiladigan ma'naviy muhitni yaratish. - inson tafakkurida o'ziga xoslikni anglash, muqaddas qadriyatlarni asrab-avaylash, sevgi tuyg'usini rivojlantirish. Olijanob insonlarga xos bo'lgan imon-e'tiqod, halollik, to'g'rilik, saxiylik, halollik, mehr-oqibat fazilatlarini oshirish. Irodani vasvasaga soladigan kurashni odamlarni halollikka intilishga undaydi, chidam va matonat bilan qiyinchiliklarni yengishga o'rgatadi, inson qalbida g'alabaga ishonch, g'urur hissini uyg'otishga xizmat qiladi, kurash serqatnov hayot talablarini qondira oladigan ijodkor yoshlar, odamlar farovonligiga o'ziga xos hissa qo'shadi. Zero, kurash falsafasi insonni komillikka yetaklaydi. Demak, kurashni "maqsadga erishishning halol yo'li" deb biladi! Kurashchilar haqidagi rivoyatlar ko'pdan beri tarkib topgan. Kurash, kurash xalqimizning qadimdan, uzoq ajdodlarimizdan qolgan buyuk merosidir. Bugungi kunda ham bu milliy qadriyat avlodlar qo'lida asrab-avaylanmoqda. Tarix davomida kurashchilar xalq tomonidan yuqori baholanib kelingan. Zamonamiz hamisha qahramon himoyachilarimiz bo'lgan kurashchi va qahramonlarga boy bo'lib, xalqimiz ularga mehr bilan g'amxo'rlik qilib kelgan. "Qanday qilib, kurashchi? ", "Xush kelding kurashchi", " kechagi musobaqadan bo'ri bo'lib qoldingmi, kurashchi?"qarang, hatto "polvon" (kurashchi) degan so'z ham ota-ona bergan go'zal ismdan ko'proq ko'rinadi. Chunki kurashchi ota-bobolari, Alplari, Vatanning shon-shuhrati uchun jonini ham ayamagan kuchli, dovyurak, marddir. Ta'lim tizimidagi muhim yo'nalish-milliy va umuminsoniy qadriyatlarning ustuvorligi. Bu kelajak avlodlarga boy madaniy meros qoldirish, ularni ming yillar davomida shakllangan an'analar asosida tarbiyalashdir. Mamlakatimiz aholisining ko'pchiligini tashkil etuvchi yoshlar mamlakatimiz kelajagini belgilaydi. Yoshlarni xalqimizning urf-odatlari va an'analari, folklori, buyuk mutafakkirlarning asarlari, shuningdek, Jasur kurashchilar va ularning vatanparvarligi, qahramonligi va dovyurakligi bilan tanishtirish ularni ajdodlarimiz merosiga bo'lgan qiziqishlarini oshiradigan tarixiy qadamjolarga olib keladi. Ta'lim jarayonida milliy qadriyatlardan izchil foydalanish katta natijalar beradi va shundagina kutilgan maqsadga erishish mumkin. Har qanday millatning milliy urf-odati, o'sha millatning hayotiy ehtiyoji hayot zarurati natijasida tug'iladi. Millat faxri bo'lgan kurash an'anasi xalqimizning ko'plab an'ana va urf-odatlarini o'zida mujassam etgan noyob san'atdir. Kurash an'anasi o'zbek xalqi tomonidan avloddan-avlodga o'tib kelgan. Uning mavjudligi alohida shaxslarga bog'liq emas. Kurash an'anasi xalqimizning g'urur-iftixori, kuch-qudrati ramzi bo'lib, yoshlarimizni epchil, mard, Jasur, kuchli, kamtar, mehnatsevar, vatanparvar qilib tarbiyalashda beqiyos ahamiyatga ega. Buyuk sarkarda Amir Temurning "Shohnoma" sida Abulqosim Firdavsiy, "Tib qonunlari" da Abu Ali Ibn Sino, "Temur tuzuklari", Sharq she'riyati sultoni Alisher Navoiyning "Xamsa" sida, ta'lim-tarbiya sohasidagi ta'limotlarda va fol'klor qurosh qahramonlarini ramziy ifodalagan. Yuqoridagilardan kelib chiqib, yoshlarni ma'naviy tarbiyalash bo'yicha quyidagi ishlarni tavsiya etamiz: - Jismoniy madaniyat sohasida bo'lajak mutaxassislarga milliy va umuminsoniy qadriyatlarimiz yuzasidan tushuntirish ishlarini olib borish. - Etakchi faxriy kurashchilar, sportchilar bilan ochiq muloqotlar o'tkazish. - Milliy qadriyatlarga bag'ishlangan konferensiya va tanlovlar o'tkazish. - Qadriyatlar muammolari bo'yicha ilmiy-amaliy seminarlar o'tkazish. - Iqtidorli talaba-sportchilarni ilmiy-tadqiqot ishlariga jalb etish. - Mamlakatda milliy va umuminsoniy qadriyatlarga bag'ishlangan ilmiy anjumanlarni tashkil etish. - Jismoniy tarbiya fakulteti talabalariga milliy qadriyat va an'analarga oid bilimlarni o'rgatish uslublarini takomillashtirish. - O'tkazish buyuk arboblari va bizning tarixida buyuk mingboshilar (, Shirak, Spitamen, Pahlavon Mahmud, Mahmud Tarobiy, Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur, Muhammad Bobur, va hokazo Tomaris Zahiriddin.bo'yicha roundtables ). - Kurashning tarbiyaviy jihatlarini chuqurroq o'rganish. - Ta'lim-tarbiya jarayonida milliy xususiyatlarni hisobga olish, bu borada milliy an'analardan foydalanish, tashkil etish. - Sport mashg'ulotlarini yanada takomillashtirish. - An'ana va qadriyatlarning tiklanishi va rivojlanishi, jamiyat a'zolari tomonidan ulardan bahramand bo'lish va umuminsoniy qadriyatlardan keng foydalanish. - Tarbiyaviy ishlarni amalga oshirish yo'llari va milliy va umuminsoniy qadriyatlar, an'analarning yangi davr va mustaqillik muammolari bilan bog'liqligini aniqlash va boshqalar. Xulosa qilib shuni ta'kidlash lozimki, ta'lim taraqqiyotidagi hozirgi bosqich talabalar o'qishini tashkil etishni va shu asosda o'qituvchilarimizni milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida ilg'or o'qitishni talab etadi. Bu esa, o'z navbatida, o'quvchilarda bilim va ko'nikmalarni takomillashtirish bilan birga, vatanparvarlik, millatparvarlik qadriyatlarini hurmat qilish kabi his-tuyg'u va axloqiy fazilatlarni tarbiyalashga ham ta'sir ko'rsatishi shubhasiz. Birinchi Prezidentimiz aytganidek, sport-sog'lom avlod, sog'lom kelajak demakdir. Xulosa Binobarin, faqat sog'lom xalq, sog'lom millatgina buyuk ishlarga qodir bo'ladi. Kurashning bu darajada rivojlanishi nafaqat yoshlar, balki keksalar o'rtasida ham amaliyotchilar o'rtasida ma'naviy sog'lom turmush tarzini shakllantirishga olib keladi. Kurash murabbiylari nafaqat natijalarga intilish, balki kurash ma'naviyatimiz va qadriyatlarimizning ajralmas qismi bo'lgani uchun ham yoshlar orasida kurash ruhini bosqichma-bosqich shakllantirib borishmoqda.