O’quvchilarga masalalarni algebraik va arifmetik usulda yechish qoidalarining o’ziga xos hususiyatlari xurboyev Ziyoiddin

5–masala: Velosipedchi harakatlanayotgan yo’l 3 qismdan iborat bo’lib, birinchisi uchinchisidan 6 marta uzun. Butun yo’li bo’ylab o’rtacha harakatlanish tezligi 2 qismdagi tezligiga teng, birinchi qismdagi tezligidan 2 _{ } ga kam, uchinchi qismdagi tezligi yarmidan 10 _{ } ga kata bo’lsa, o’rtacha tezligini toping?

Yechish:

V – velosipedchining o’rtacha harakatlanish tezligi;

_{ }3 qism uzunligi

_{ } – 2 qism uzunligi bo’lsin.

U holda 1 – qismdagi tezlik v + 2;

2 – qismdagi tezlik v;

3 – qismdagi tezlik 2v – 20, ( x = 2( v – 10 )) bo’ladi.

Butun yo’lning sarflangan vaqtini kiritilgan noma’lumlar orqali 2 – usulda bajarish mumkin.

1. 
   ( _{ } + _{ } + _{ } )c har bir qismga sarflangan vaqtlarini qo’shamiz.
   
2. 
   _{ }c butun yo’lni o’rtacha tezlikka bo’lamiz.
   

U holda:

_{ } + _{ } + _{ }= _{ }, (1)

bundan esa

_{ } + _{ } = _{ } - _{ },

_{ } + _{ } = _{ },

tenglikni ikkala tomonini _{ }ga bo’lamiz. ( _{ }≠ 0 ) _{ } + _{ } = _{ }.

Bundan esa _{ }= 14, _{ } = -20 ( chet ildiz ). Demak o’rtacha tezlik, _{ } = 14 _{ }.

Javob: _{ } = 14 _{ }.

Eslatma: ( 1 ) tenglamamiz 3 ta noma’lumli, lekin hisoblash jarayonida ular chiqib ketdi. Bunday noma’lumlar yordamchi noma’lumlar deyiladi.

Xulosa o’rnida shuni aytib o’tishim mumkin. “Matematika hamma aniq fanlarga asos. Bu fanni yaхshi bilgan bola aqlli, keng tafakkurli bo'lib o'sadi, istalgan sohada muvaffaqiyatli ishlab ketadi” - dedi Prezidentimiz. Shuning uchun o’quvchilarga har bir masalani kerakli usul orqali, ularga tushunarli qilib yetkazib berish kerak, masala mohiyatini anglab, turli usullardan o’z o’rnida qo’llashga urg’u berish kerak deb o’ylayman.