O’quv yilida umumiy o’rta ta’lim maktablarining

2. Organizmlarning oziqlanishiga ko'ra qanday turlarini bilasiz?

Sayyoramizdagi barcha tirik organizmlar ochiq biologik sistemalardir, ya’ni ular bilan atrof-muhit o‘rtasida uzluksiz modda va energiya almashinuvi bo‘lib turadi. Tirik organizmlardagi hayotiy jarayonlar, hujayradagi plastic reaksiyalar, membrana orqali moddalar transporti, hujayralarning o‘sishi va bo‘linishi, to‘qima va organlar faoliyati, tana haroratining doimiyligini saqlash uchun energiya zarur. Bu energiya oziq moddalarning parchalanish jarayonida hosil bo‘ladi. Tirik organizmlar tomonidan modda va energiyaning

o‘zlashtirilishi oziqlanish deyiladi. Oziqlanish tirik organizmlarning muhim xususiyati hisoblanadi.

Tirik organizmlar uglerod va energiyaning qanday manbayidan foydalanishiga ko‘ra avtotrof va geterotrofl arga ajratiladi.Avtotroflar organik moddalarni anorganik moddalardan sintez qiluvchi organizmlardir. Organik moddalarni sintezlash uchun ener giya zarur. Avtotroflar qaysi energiya tu ridan foydalanishiga ko‘ra fototrof va xemotroflarga bo‘linadi. Fototrofl ar – yorug‘ lik energiyasidan foydala nib or ganik moddalarni sintezlaydi gan organizmlardir. Fototrofl arga barcha yashil o‘simliklar va sianobak teriyalar kiradi. Xemotrofl ar anorganik moddalarning oksidlanishidan hosil bo‘lgan energiyani organik birikmalar energiyasiga aylantiruvchi organizmlardir. Xemotrofl arga nitrifi kator, oltingugurt, vodorod va temir bakteriyalari kiradi. Geterotrofl ar organik uglerod manbayidan foydalanuvchi, ya’ni tayyor organik moddalar bilan oziqlanadigan organizmlardir. Geterotrof organizmlar o‘z hayot faoliyati uchun zarur energiyani organik birikmalarni parchalash hisobiga oladi. Geterotrofl arga barcha hayvonlar, parazit o‘simliklar, zamburug‘lar va ko‘pchilik bakteriyalar kiradi. Geterotrofl ar oziq tarkibida o‘z organizmida sintezlash imkoni bo‘lmagan moddalarni, masalan, hayot uchun zarur vitaminlarni ham o‘zlashtiradilar.

Oziqni qaysi usul bilan o‘zlashtirishlaridan qat’i nazar oziq moddalarning organizmlarda o‘zgarish yo‘llari, masalan, makromolekulalarning hazm organlarida fermentlar ishtirokida monomerlarga parchalanishi, parchalanish mahsulotlarining so‘rilishi, hujayralarga transport qilinishi kabi jarayonlar barcha geterotrof organizmlarda kuzatiladi. Geterotrof oziqlanishning bir necha tiplari farqlanadi. Ulardan asosiylari golozoy, saprofi t, parazit oziqlanish hisoblanadi.