O‘quv yili qayta o’qishda fizika II kursi bo’yicha 108- guruhi uchun 1-topshiriq bo’yicha laboratoriya ishlari



Download 0,67 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/12
Sana31.12.2021
Hajmi0,67 Mb.
#271751
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
Bog'liq
1-LABORATORIYA ISHI (108-guruhi uchun) (2)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tajriba 

tartibraqami 

 

0



, (m)  r, (m)  l, (m)  t, (s) 



T=t/N, 

(s) 

g, 

(m/s

2

) 



,(g)% 

1. 

 

 



 

 

 



 

 

 

2. 


 

 

 

 



 

 

3. 


 

 

 

 



 

 

4. 


 

 

 

 



 

 

5. 


 

 

 

 



 

 


2-laboratoriya ishi 

 

SO‘NUVCHI TEBRANISHLARNI O‘RGANISH VA SO‘NISHNING 

LOGARIFMIK DEKREMENTINI ANIQLASH. 

 

Ishdan maqsad: Talaba laboratoriya ishini bajarishi natijasida quyidagilarni 

bilishi  kerak:  so‘nuvchi  tebranishlarni  tavsiflovchi  fizik  kattaliklar  (amplituda, 

chastota,  so‘nuvchi  tebranishlar  davri,  so‘nish  koyeffisienti,  so‘nish  dekrementi, 

relaksatsiya vaqti, asillik) ni va bu kattaliklar orasidagi o‘zaro bog‘lanishni; biror 

mexanik  tizim  uchun  so‘nuvchi  tebranishlar  differensial  tenglamasini  tuza olishi; 

yuqorida ko‘rsatilgan kattaliklarni aniqlashni va olingan natijalarni tahlil qilishi. 

Kerakli  asboblar  va  uskunalar:  Tebranuvchi  qurilma,  sekundomer, 

mashtabli chizgich, qoshimcha yuklar.  



 

Asosiy nazariy ma’lumotlar 

Tebranuvchi,  o‘zaro  bog‘langan  jismlar  to‘plami  –  tebranuvchi  tizim 

deyiladi. Agar tebranish uzoq davom etsa, tizimga muhitning ta’siri sezilarli bo‘lib, 

tebranish  amplitudasi  va  to‘tishi  bilan  kichrayib  boradi.  Bunday  tebranishlar 



sonuvchi  tebranishlar  deyiladi.  Tebranish  sekin  so‘nsa  va  tebranish  amplitudasi 

kichik  bo‘lganda,  so‘nuvchi  tebranishlarni  davriy,  muhit  qarshilik  kuchini  esa 

tebranuvchi jism tezligiga proporsional deb hisoblash mumkin: 

R = −  ;   

 

 

 



 

(1) 


Bu yerda R – qarshilikkuchi, r – esaqarshilik koeffitsiyenti. Tebranuvchi sistemaga 

kvazielastik kuch 



F

kvz.el

= - kx   



 

 

 

 

(2) 



ham  ta’siretganida,  so‘nuvchi  tebranayotgan  sistemani  harakat  tenglamasini 

quyidagicha yozamiz: 

 

m

=− 

  - kx   

 

 

 



(3) 

Bu ifodani 0 ga tenglab, m ga bo‘lsak 



 +   -  

 +  = 

 

 



 

(4) 


Belgilashlar kiritamiz: 

2β=

bundan   

β −   

β ga sonish koeffitsiyenti deyiladi, ω

2

 - tebranishning siklik davriy chastotasi. 

U holda (3) ni quyidagicha yozish mumkin: 



x + 2βх + ω

2

х=0 .  

 

 

 



(6) 

Bu  ifoda  sonuvchi  tebranishning  differensial  tenglamasi  deyiladi.  Differensial 

tenglamalar nazariyasida bu korinishdagi tenglamani yechimi 

хА

с

cos(ωt+φ

 

 

 



 

(7) 


korinishga ega ekanligi isbotlanadi. Bu tenglamadagi kopaytma 

A

t

=A

0

,   


            

 

 



(8) 

sonuvchi tebranishning amplitudasi deb ataladi. 




U  vaqt  o‘tishi  bilan  eksponentsial  qonun 

boyicha  kamayadi  (4-  rasm).  Bunda  β-



sonish  koeffitsiyenti  bolib,  sonuvchi 

tebranish  amplitudasi  A



2,718  marta 

kamayishi  uchun  kerakli  vaqtga  teskari 

kattalik. 

 

4- rasm 


So‘nish  koeffitsiyentining  qiymatini  tebranayotgan  jism  massasini 

qo‘shimcha yuk yordamida o‘zgartirish mumkin. 

Bir-biridan  bir  marta  to‘la  tebranish  davriga  farq  qiluvchi  amplitudalar 

nisbatiga sonish dekrementi deyiladi. 

D = 

 =

 =



 

(9) 


Amplitudalar  nisbatidan  olingan  natural  logarifmga  –  sonishning 

logarifmik dekrementi deyiladi: 

D=ln


   

 

 



 

(10) 


Vaqt bo‘yicha bir to‘la tebranish davriga farq qiluvchi amplitudalar bir-biridan oz 

farq qilganidan, so‘nish koeffitsiyentini kam xato bilan aniqlash uchun, bir-biridan 

n ta davr uzoqdagi amplitudalar o‘lchanadi. Haqiqatdan: 

;   



Bu ifodalarni ko‘paytirib, so‘ng logarifmlansa, 

 … 



 

 

(11) 


 

Demak,  n  –  ko’p  bo’lsa,  so‘nish  koeffitsiyentini  kichik  xato  bilan  aniqlash 

mumkin. 

Qurilmaning tavsifi va olchash usuli 

Ishni 


bajarish 

uchun 


5- rasmda 

ko‘rsatilgan 

qurilmadan 

foydalanish 

mumkin.  Qurilma  alyumin  trubkaga  osib 

qo‘yilgan  12  sm  diametrli  kovak  shardan 

iborat  bo‘lib,  mayatnik  uchiga  ko‘rsatkich 

strelka  mahkamlangan.  Ko‘rsatkich  strelka 

masshtabli  shkala  bo‘ylab  harakatlanib, 

tebranish 

amplitudasining 

o‘zgarishini 

kuzatish va o‘lchash imkonini beradi. 

 

5- rasm 


Ishni bajarish tartibi: 

1. Tebranuvchi  sistemani,  qo‘shimcha  yuksiz,  muvozanat  holatdan  chiqarib, 

boshlang‘ich amplituda A



o

 shkala boyicha olchanadi. 

2. Sistema  qoyib  yuboriladi  va  sekundomer  ishga  5- rasm  tushiriladi. 

Tebranish  amplitudasi  2-3  bo‘lakka  kamayguncha  tajriba  davom  etadi.  Tebranish 

amplitudasi  2-3  bo‘lakka  kamaygach,  sekundomer  to‘xtatiladi  va  tebranishning 

oxirgi amplitudasi A



1

 o‘lchanadi.  

3. Tajribani kamida ikki boshlangich amplituda uchun takrorlash kerak. 


4. Qo‘shimcha  yukchalarni  tebranuvchi  sistemaga  mahkamlab,  1,  2,  3  – 

bandlarda bajarilgan ishlar takrorlanadi. 



5. Tajriba natijalarini quyida keltirilgan jadvalga yozib borish tavsiya etiladi. 

6. Tajribada o‘lchanganlar asosida tebranishning davri, so‘nishninglogarifmik 

dekrementi va so‘nish koeffitsiyenti aniqlansin. 



7. So‘nishning logarifmik dekrementini aniqlashda yo‘l qo’yilgan absolyut va 

nisbiy xatolik hisoblanadi. 

 

№ 

 

 

 

Yuksiz 

 

 

A

o

/A

1



(m) 

n 

t,(s)  T=t/n,(s)  D=

 

β=  

δ (D) 

1. 


2. 

3. 


 

 

 



 

 

 



 

 

Yukcha tebranuvchi sistemaga mahkamlangan 

1. 

2. 


3. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Nazorat uchun savollar 

1. So‘nuvchi tebranishni ta’riflang, so‘nish sabablarini tushuntiring. 

2. So‘nuvchi 

tebranishning 

differensial 

tenglamasini 

yozing. 

So‘nish 


koeffitsiyentini ta’riflang.  

3. So‘nuvchi  tebranishning  amplitudasini  vaqt  o‘tishi  bilan  o‘zgarish  qonunini 

ayting va formulasini yozing. Chizmasini chizib ko‘rsating.  

4. So‘nishning logarifmik dekrementini ta’riflang va formulasini yozing.  

5. So‘nishning  logarifmik  dekrementini  va  so‘nish  koeffitsiyentini  tajribada 

aniqlash tartibini bayon eting. 



 

 

Download 0,67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish