O`quv yili 4-choragida Mamatqulova Xilola Burxonjonovnaning

Turlarning paydo bo`lishi O`qituvchi: Mamatqulova Xilola
Tabiatda yangi turlarning hosil bo‘lish jarayoni mitatsiyalarga boy bo‘lgan populatsiyalarda boshlanadi. Olimlar tur paydo bo‘lishini uchta asosiy usulini farq qiladilar. Birinchi usulda turlar soni oshmagan holda bir tur o‘rnini ikkinchi yangi tur egallaydi. Ikkinchi usulda ikki xil turga oid organizmlar chatishishi natijasida uchinchi turning kelib chiqishi kuzatiladi. Uchinchi usul belgilarining ajralishi – divergensiya bilan bog‘liq. Individlar bir tur doirasida har xil populatsiyalarga mansub bo‘lsa va erkin chatishib, nasl bersa, tur yaxlit va butun hisoblanadi. Yangi tur hosil bo‘lishi uchun esa populatsiyalar orasida alohidalanish yuzaga chiqishi kerak. Alohidalashgan populatsiyalarning belgi va xossalari orasidagi farqlar kuchayib boradi, yangi turlarning paydo bo‘lishiga olib keladi. Turlarning paydo bo‘lishini tushuntirishda ikkita qiyinchilik uchraydi: ulardan biri tur paydo bo‘lishining uzoq muddatli ekanligi va tajribada o‘rganishning qiyinligi bo‘lsa, ikkinchisi – tur paydo bo‘lishining har xil organizmlarda turlicha bo‘lishi bilan izohlanadi. Tur paydo bo‘lishining tiplari ikki xil yo‘nalishda kichadi. 1. Allopatrik yoki geografi k tur paydo bo‘lishi. 2. Simpatrik yoki ekologik tur paydo bo‘lishi. Tur paydo bo‘lishining birinchi turida geografi k to‘siqlarning paydo bo‘lishi, ikkin chi turida reproduktiv to‘siqlarning paydo bo‘lishi populatsiyalar o‘rtasida genlar almashinuvining to‘xtashiga sabab bo‘ladi. Tur areali kengayganda yoki yirik geologik jarayonlar: qit’alarning surilishi, tog‘ hosil bo‘lishi, suv to‘siqlari natijasida bir nechta alohidalashgan populatsiyalar paydo bo‘ladi. Populatsiyalardagi irsiy o‘zgarishlar, yashash uchun kurash va tabiiy tanlanish natijasida asta-sekin populatsiyalardagi gen tarkibida farq paydo bo‘la boshlaydi. Simpatrik yo‘nalishda tur paydo bo‘lishi ajdod tur areali doirasida alohidalanish sodir bo‘lishi bilan bog‘liq. Alohidalashgan populatsiyalar ajdod tur bilan bir arealda tarqalgan bo‘ladi. Odatda alohidalashgan individlar guruhi ajdod tur vakillaridan urchish muddati yoki yashash joyi.	1. Turlarning paydo bo‘lishini tushuntirishdagi qiyinchiliklar nimalardan iborat? 2. Tur paydo bo‘lishida mutatsiyalarning ahamiyatini izohlang. 3. 106-rasmda berilgan sxemani izohlang. 4. Allopatrik tur paydo bo‘lish mexanizmini tushuntiring. 5. Simpatrik tur paydo bo‘lish mexanizmini tushuntiring. 6. Allopatrik va simpatrik tur paydo bo‘lish jarayonlarini taqqoslang. 7. Nima sababdan hayvonlarda poliploidiya hodisasi kam uchraydi?	1. Darslikdagi 45-§ ni mavzuni o‘qib, tayanch so‘zlarni tahlil qiling. 2. Darslikdagi mavzu so`ngida berilgan savol va topshiriqni bajarib.
8.04.2020	Evolutsiyani isbot-lashda molekulyar biologiya, sitolo-giya, embriologiya fanlari dalillari O`qituvchi: Mamatqulova Xilola	Evolutsiya juda ham uzoq muddatli tarixiy jarayon bo‘lganligi sababli, bu jarayonni qisqa vaqt davomida kuzatishning imkoni yo‘q. Ayniqsa, yirik sistematik birliklarning hosil bo‘lishi uchun million yillar kerak bo‘ladi. Tur doirasida kechadigan evolutsion jarayonlar mikroevolutsiya deyiladi. Turdan yuqori bo‘lgan sistematik guruhlarning paydo bo‘lish jarayoni makroevolutsiya deyiladi. Mikroevolutsiya qisqa muddatda yuz berishi mumkinligi sababli, bu jarayonni to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘rganish mumkin. Mak roevo lutsiya, ya’ni turdan yuqori bo‘lgan sistematik birliklar: avlod, oila, tur kum, sinf, tiplardagi evolutsion jarayonlar million yillar davomida amalga oshgani sababli uni bevosita kuzatib bo‘lmaydi.