O’quv-uslubiy majmuaning tarkibi

Tayanch so’zlar: zaxarli moddalar, kimyoviy zararlanish o’chog’i, kimyoviy qurol, fosfororganik, umumzaxarlovchi, antidot, antidototerapiya.
Kimyoviy xavflar – bu kishilar, hayvonlar, o’simliklar, havo, joylar, suv, oziq – ovqatlar, em- xashak hamda boshqa buyumlarni zaharlovchi zaharli ximiyaviy birikmalar.

Kimyoviy xavfli ob’ektlar: - xalq xo’jaligida yoki sanoat texnologiyalarining ehtiyoji uchun har xil zaharli moddalardan foydalaniladigan, shunday moddalarni ishlab chiqaradigan, saqlaydigan, ularni bir joydan boshqa joyga ko’chiradigan vostalardir.

O’zbekiston xududida ko’plab kimyoviy xavfli ob’ektlar mavjud. Shulardan 5 ta yirik xavfli kimyoviy korxonalar Chirchiq, Olmaliq, Navoiy, Samarqand va Farg’ona shaharlarida joylashgan. Bu korxonalarda o’zbekisstondagi o’ta kuchli zaharli moddalarning 80 % i ishlatiladi. Agar bu korxonalarning birortasida avariya

sodir bo’lsa, O’ZMlarning tarqalish chuqurligi 40-45 kmni, tarqalish maydoni esa 450 km² ni tashkil qiladi.

Respublikamizda ko’plab kimyo sanoati rivojlangan shaharlar hamda ishlab chiqarish jarayonida ishlatish uchun ammiak va xlor saqlanadigan sanoat korxonalari keng tarqalgan va ular kimyoviy xavfli ob’ektlar hisoblanadi:

 Navoiy va Olmaliq shaxarlaridagi “Tog’konmetallurgiya” sanoat korxonasi

 Chirchiq shaxridagi mineral o’g’it – selitra ishlab chiqaruvchi korxona.

 Buxoro va Farg’onada “Neftni qayta ishlash” korxonasi

 Farg’ona va Navoiyda azot ishlab chiqaruvchi korxona

 Buxoroda oltingugurt ishlab chiqaruvchi zavod

 Zarafshon shaxridagi “Oltinni qayta ishlash” korxonasi

 Qashqadaryoda propan gazini qayta ishlash korxonasi

 Toshkent shaxridagi “Tamaki” va “Lakokraska” ishlab chiqarish korxonalari

Kimyoviy xavfli ob’ektlarda avariya sodir bo’lganda shu ob’ekt atrofida yashovchi aholiga birinchi navbatda shu ob’ektning lokal xabar berish tizimi yordamida xabar beriladi. Avariya sodir bo’lganda elektrosirenalar, ishlab chiqarish korxonalarining gudoklari va boshqa signal berish manbalari ishlatiladi. Bu «DIQQAT HAMMAGA» signalidir.

Zaharli modda tarqalgan hudud va undagi binolar, suv manbalari, odamlar, hayvonlarning hammasi kimyoviy zararlanish o’chog’i deyiladi. Uning xarakteri va katta–kichikligi ZMning turiga, qo’llanish usuliga va meterologik sharoitlarga bog’liq bo’ladi. Zaharlanganlarning soni ZMning zaharliligiga, turg’unligiga, ob– havoga, “Kimyoviy hujum” deb aholini ogohlantirish tezligiga, himoya vositalarining mavjudligiga, ulardan foydalana bilishga va boshqalarga bog’liq bo’ladi.

Turli zaharlovchi moddalar va ularni joylarda changlatish uchun manzilga etkazib beruvchi vositalar kimyoviy qurollar deyiladi.

Kishilar va hayvonlarni, o’simliklarni, shuningdek havoni, joylarni, suv, oziq–ovqatlarni hamda turli buyumlarni zararlovchi zaharli kimyoviy birikmalar zaharlovchi moddalar deyiladi.

ZM birinchi marta birinchi jahon urushida (22 aprel 1915 yilda) nemis armiyasi tomonidan qo’llanilgan edi. Ular asosan xlor, fosgen, difosgen, iprit, xlorpikrin kabi ZMni keng qo’llagan. Xlor qo’llanilgan birinchi gaz atakasi ingliz–frantsuz qo’shinlaridan 15000 kishini zaharlanishiga sabab bo’ldi. Ulardan 5000 tasi hayotdan ko’z yumdi. Birinchi jahon urushi davrida hammasi bo’lib, bir milliondan ko’proq kishi ZM bilan zaharlangan.

1925 yilda zaharlovchi moddalarni harbiy maqsadlarda qo’llashni taqiqlash haqida Jeneva bitimi tuziladi. Ammo bu bitimga AQSh va Yaponiya shu kunga qadar imzo chekmagan. Ikkinchi jahon urushi yillarida Germaniya fashistlari kimyoviy qurol qo’llashga astoydil tayyorlangan hamda o’sha vaqtda o’ta maxfiy bo’lgan nerv sistemasini falajlash xususiyatiga ega bo’lgan va yashin tezligida o’limga olib keladigan ZM–tabun, zarin va zomanga ega bo’lsada ulardan foydalana olmagan.