O’quv-uslubiy majmua 5140300-Kimyo va ekologiya bakalavr ta’lim yo’nalishi talabalari uchun Tuzuvchi – kimyo fanlari nomzodi

Mavzuni jonlantirish uchun savollar.

1. 
   “Analitik kimyo” fani nimani o’rganadi?
   
2. 
   “Analitik kimyo” fanining rivojlanish bosqichlari.
   
3. 
   “Analitik kimyo” fani qaysi fanlar bilan aloqador?
   
4. 
   Fanning maqsad va vazifalari nimalardan iborat?
   
5. 
   “analitik kimyo” fani rivojlanishiga hissa qo’shgan olimlarni ayting
   
6. 
   Bu fan qaysi fanlar ta`sirida shalklana boshladi?
   
7. 
   “Analitik kimyo” fanini predmeti va ob`ktini ta`riflang?
   
8. 
   “Analitik kimyo” fanining asosiy ilmiy tadqiqot metodlari?
   

3-ilova
II.1. Aqliy hujum


.4-ilova
Topshiriqlar;

1. 
   Kumush ionini topish uchun 2Ag⁺+CrO^2-₄=Ag₂CrO₄ tenglamaga muvofiq boradigan reaksiyaning seziluvchanligini aniqlash uchun kumush nitratning bir litrida 1g kumush ioni bo’ladigan eritma tayyorlangan. Shu eritma 25 marta suyultirilganda reaksiya seziluvshan bo’lgan, lekin undan ortiqroq suyultirilganda shubhali natija bergan. Shu eritmaning 0,02 ml hajmli bir tomchisida reksiya chiqadi, bu reaksiya uchun topilish minimumi va suyultirish chegarasini aniqlang.
   

Guruh ishlarini baholash jadvali.

Guruh	Javobning to’liq va aniqligi (1,0)	Ma`lumotlar ning aniq-ravshanligi (0,5)	Guruhning har bir a`zosining faolligi (0,5)	Jami ballar	Baho
1
2
3

O’quv topshiriqlari
Quyudagi matnlarni o’qib , savollarga javob bering.


1-guruh
a)Analitik reaksiyalarni bajarishda ishlatiladigan moddalarning miqdoriga qarab, sifat analizida makro-, mikro-, yarimmikro- va ul’tramikrometodlardan foydalaniladi.
Makroanalizda moddaning nisbatan ko’roq (0,5-1gr) miqdori yoki bu modda eritma holiday bo’lsa uning 20-50 ml miqdori tekshiriladi.
Mikroanalizda moddaning makroanalizdagiga qaraganda taxmimnan 100 marta kam miqdori, ya’ni qattiq moddaning bir necha milligrami yoki eritma millilitrining bir qismi tekshiriladi.Bunda tekshirilayotgan modda tarkibidagi element yoki ionlarning har birini, ular hatto juda oz miqdorda bo’lganida ham, aniqlashga imkon beradigan juda seziluvchan reaksiyalardan foydalaniladi. Reaksiyalar mikrokristalloskopik yoki tomchi metodi bilan bajariladi.
Yarim mikrianaliz makro- va mikroanaliz o’rtasida oraliq holatni egallaydi. Bu metodda moddaning miqdori analiz qilinadi.
Ultramikrianalizda moddaning bir milligrammdan kam miqdori analiz qilinadi.bunday analizning deyarli barcha operatsiyalari mikroskop va boshqa fizik asboblarda bajariladi.
1. laboratoriyada yuqorida keltirilgan qaysi usullardan foydalanish qulay?
2. yuqorida keltirilgan usullar qanday sharoitda amalgam oshiriladi?
b) Analitik reaksiyalar “quruq” va “ho’l” usullar bilan o’tkazilishi mumkin.Birinchi usulda tekshirilayotgan modda va rektivlar qttiq holatda olinadi va reaksiya olingan modda bilan rektivlarni yuqori temperaturagacha qizdirich yo’li bilan amalgam oshiriladi. Ikkinchi usulda esa tekshirilayotgan modda bilan tegishli reaktivlarning o’zaro ta’siri eritmalarda kuzatiladi. Quruq usul bilan o’tkaziladigan reaksiyalar qatoriga alangani bo’yash reaksiyalari, rangli marvaridlar, qotishtirish, ko’mir ustida qizdirish kabilar kiradi.Ko’pincha sifat analizida ho’l usul bilan o’tkaziladigan, ya’ni moddalarning eritmalari o’rtasida boradigan reaksiyalar qo’llaniladi. Bularni o’tkazish uchun tekshiriladigan modda oldihdan ertilgan bo’lishi kerak. Odatda, erituvchi sifatida suv ishlatiladi, agar modda suvda erimasa/ kislotalarda eritiladi.Kislotada eritilgan modda kimyoviy o’zgarishga uchrab suvda oson eriydigan bironta tuzga aylanadi. masalan:
CuO + H₂SO₄= CuSO₄ + H₂O
Fe (OH)₃ + 2HCl = FeCl₃+ 3H₂O
CaCO₃ + 2HNO₃ = Ca(NO₃)₂ + H₂O + CO₂
Sifat analizida qo’llaniladigan reaksiyalarda biror tashqi effekt kuzatilishi kerak.
1) Sifat analizida asosan qaysi usul ko’proq qo’llaniladi?
2) Ho’l usulning afzallik tomonlarini aytib o’ting
3) Reaksiyalarda “tashqi effekt” deganda nimani tushunasiz.
4) Yuqorida ko’rsatilgan reaksiyalarda qanday tashqi effekt kuzatilgan?
2-guruh
a) Analitik kimyo, xususan, shu jumladan sifat analizi, ilmiy va amaliy jihatdan nihoyatda katta ahamiyatga ega bo’lib, moddalarni handa ularning o’zgarishlarini tekshirish metodlarining to’plami hisoblanadi. U kimyoga yaqin bo’lgan fanlar- mineralogiya, geologiya, fiziologiya, mikrobiologiya, shuningdek, meditsina, agronomiya va texnika fanlarida ham katta rol o’ynaydi.Biror jihatdan kimyoviy hodisalar bilan bog’langan deyarli har qanday ilmiy tekshirishlarda analitik kimyo metodlaridan foydalanishga to’g’ri keladi.
1) kimyoviy analizning xalq xo’jaligidagi ahamiyatini ayting.
2) Sifat va miqdoriy analizning vazifalarini ayting.
b) Biror analitik reaksiyani o’tkazishda shu reaksiyaga sharoit yaratilashi zarur, aks holda reaksiya natijasi sho’bhali bo’lib qolishi mumkin.Reaksiyalarni amalga oshirishning eng muhim shart-sharoitlaridan biri shu reaksiyalar uchun zarur muhit bo’lib, uning kerak bo’lgan taqdirda, eritmaga kislota yoki ishqor qo’shib vujudga keltirish lozim.Ikkinchi bir muhim sharoit eritmaning temperaturasidir. Temperaturaning ko’tarilishi bilan eruvchanligi ortib ketadigan cho’malaerni issiq holatdagi eritmalardan hosil qilish yaramaydi. Bunday reaksiyalar sovuqda o’tkaziladi. Ba’zi reaksiyalar faqat qizdirganda boradi.
Reaksiya borishining muhim shart-sharoitlaridan yana biri, eritmada topiladigan ionning konsentratsiyasi etarli darajada katta bo’lishidir; uning konsentratsiyasi juda oz bo’lsa,reaksiya chiqmay qoladi. Har qanday moddaning eritmadagi konsentratsiyasi uning ayni sharoitdagi eruvchanligidan ortiq bo’lgandagina, shu modda cho’kmaga tushadi. Bordi-yu luda qiyin eriydigan bo’lsa, topiladigan ionning konsentratsiyasi nihoyatda oz bo’gan taqdirda ham ucho’kmaga tushadi, bundaq reaksiyalar sezilyvchan reaksiyalar deyiladi. Aksincha, hosil bo’ladigan birikmanung eruvchanligi katta bo’lsa, reaksiya kam seziluvchan bo’ladi. Bunday reaksiyalar topiladigan ionning konsentratsiyasi yuqori bo’lgandagina borishi mumkin.reaksiyaning sezilyvchanligi miqdoriy jihatdan bir-biriga bog’langan ikkita ko’rsatkich topilish minimumi va suyultirish chegarasi bilan xarakterlanadi.Topilish minimumi(t) modda yoki ionning reaksiyaga muayyan shart – sharoitlarda o’kazilganda topilishi mumkin bo’lgan eng kam miqdoridir. Bu miqdor juda kichik bo’lganidan, uni odatda mikrogrammlar bil;an ya’ni grammning milliondan bir qismi bilan ifodalaydilar.
1mkgr= 0,000001gr= 10^-6gr
Moddaning yoki ionning hali shu reaksiyada topilishi mumkin bo’lgan eng kam konsentratsiyasina ofodalovchi suyultirish chegarasi ham ko’rsatiladi. Suyultirish chegarasi 1:G bilan ifodalanadi: bunda G- erituvchining topiladigan modda yoki ionnig 1 og’irlik qismiga tog’rikeladigan og’ilik miqdiri.
1)Ionning konsentratsiyasi kamayib borgan sayin reasiyaning tezligi qanday o’zgaradi?
2) Ag⁺ ionini topish uchun
2Ag⁺ +CrO^2-₄ = Ag₂CrO₄
Tenglamaga muvofiq boradigan reaksiyaning sezilyvchanligini aniqlash uchun AgNO₃ ning 1 litrida 1 gr Ag⁺ (1,57gr ) bo’ladigan eritmasi tayyorlangan. Shu eritma 25 marta shuyultirilganda reaksiya seziluvchan bo’lgan, lekin undan ortiqroq suyultirilganda shubhali hatija bergan. Shu eritmaning 0,02 ml hajmli bir tomchisida reaksiya chiqadi, bu reaksiya uchun topilish minimumi va suyultirish chegarasina aniqlang.
5-ilova
Venna-diagrammadan foydalanib kimyoviy va fizik kimyoviy analiz usullarining afzalligi yoki noqulay tomonlarini solishtiring.