O’quv-uslubiy majmua 5130200 – Axborot tizimlaring matematik va dasturiy taminoti ta’lim yo’nalishi

Integrallashgan programmalash tizimlari.

Hozirgi paytda programmalash tizimlari asosan integrallashgan (birlash- gan) shaklda tashkil qilinadi. Bunday tizimlarni Turbo Tizimlar ham deyiladi. Aytib o’tish joyizki SHEHM turbo rejimi va turbo tizim tushun- chalari bir –biridan katta farq qiladi.
SHEHM turbo rejimi uning oddiy rejimidan farq qiladi. Bu farq takt chastotasi bilan bog’liq.(takt:prosessorning har bir komandasi bitta yoki bir nechta takt mobaynida bajariladi). Yani Turbo rejimida takt chastotasi
(M Hz,G Hz) ancha ko’tariladi.
Turbotizim - integrallashgan tizim bo’lib programmani tayyorlash, taxlash va natija olish uchun tahrirlovchi,translyator, aloqalarni tashkil qiluvchi modul cheklovchi va yordamchi qism sistemalar yagona kompleks(majmua) si- fatida tashkil qilingan. Tizim bilan ish menyu-muloqat shaklida olib boriladi. Turbo tizimlar 150-350 kb qo’shimcha xotirani talab qiladi. Turbo tizimlardan Turbo Pascal, Turbo Ci, Turbo assemblerni keltirish mumkin. Turbo tizimlar asosida yangi programmalash muhitlari(visual, obektga mo’ljallangan, case- texnologyalar) ishlab chiqilgan.

Translyatorlar turi va strukturasi.

Translyator – sistemaviy programma bo’lib programmani bir (boshlang’ich) tildan boshqa natijaviy, chiqarish) tilga tarjima qiladi. Yuqori darajali tillardan mashina yoki mashinaga mo’ljallangan tilga tarjima qiladigan translyatorlar(tarjimonlar) ko’proq tarqalgandir.
a)

b)

Program. ki- ritish

Rasm. Translyatorlarning ishlash prinsiplari.

Birinchi sxemada (a) programma to’liq tarjima qilinadi va keyin bajariladi. Ikkinchi(b) xemada esa,programma qadamma-qadam tarjima qilinadi va bajariladi. Birinchi sxema asosida tashkil qilingan va ishlaydigan translyatorlar kompinsyatsyalanuvchi (ya’ni komplyatorlar) translyatorlar va ikkinchi sxemad- agi translyatorlar interpretatsiyalanuvchi (yani interpretatorlar) translyatorlar
deymiz.
Interpretatorlar (masalan beysik, lion, refal) va komplyatorlar (PL/1, Pascal, Cu) o’ziga xos qulaylik va kamchiliklarga ham ega . Interpretatorlar sodda tashkil qilinadi va programmani tarjima qilish va bajarish jaroyonida xotirada bo’lishi zarur. Komplyatorlar murakkab bo’lsa ham programmani tarjima qi- lingandan keyin (.exe, .obj fayllar) operativ xotirada bo’lishi shart emas.
Translyatorlarning yana bir turi assembler yoki zagruzchik (yuklovchi) deyiladi. Ularning kirish tipi mashina yoki mashinaga mo’ljallangan tiplar geruhiga kiradi. Bu tillar yordamida programma tuzishda katta tezkorlikka (programmani mashinada bajarish nuqtai nazardan) erishiladi , ammo pro- grammani loyihalash (ishlab chiqish) murakkablashadi, chunki biz program- mani har bir kichik detalini asoslashimiz kerak.