O’quv tоpshirig’i. Savollar: F. Pеrruning «O’sish qutblаri vа rivоjlаnish mаrkаzlаri nаzаriyasi»

xalq xo`jaligini rejali va mutanosib rivojlantirish qonunining amal qilishini taqozo etadi. Lekin bozor iqtisodiyoti sharoitida nafaqat rejali rivojlanish qonuni, balki bir qator boshqa qonunlar, jumladan, qiymat qonuni, talab va taklif qonuni, vaqtni tejash, mehnatga qarab taqsimlash qonunlari harakatda bo`ladi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida umumdavlat strategiyasining, jumladan, umumdavlat rejasining «falsafasi» masalasi alohida ahamiyat kasb etadi. Bu «falsafa» O`zbekiston Respublikasi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining muhim sohalari va maqsadlarini, struktura va investitsiya siyosati, fantexnika taraqqiyotining yo`nalishlarini, ilmiy, ma`naviy va ma`rifiy salohiyatini ko`tarish, mamlakat mudofaa qobiliyatini saqlab turish vazifalarini belgilab beradi.

Bozor iqtisodiyotining barcha imkoniyatlari erkin reja asosida amalga oshiriladi. Demak, rejalashtirish qanchalik erkin va mukammal bo`lsa, mustaqillikning afzalliklari, istiqlolning samarasi shunchalik to`liqroq ko`zga tashlanadi, shundagina jamiyat o`z ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarini muvaffaqiyatli hal etadi. Ana shundagina rejalashtirish xalq xo`jaligining barcha sohalarini, jumladan, sanoatni tashkiliy ravishda va tartibli rivojlanishiga imkon yaratadi.

Rejalashtirish mutlaqo ilmiy asosda tuziladi va u jamiyat taraqqiyotini, jumladan, sanoat taraqqiyotining amaliyotini doimo umumlashtirib borishni, fan va texnikaning barcha yutuqlaridan foydalanishni talab qiladi. Sanoatga rejali rahbarlik qilish voqealarni oldindan ko`rish demakdir. Voqealarni, hodisalarni, bo`lajak faoliyatni oldindan ko`rish jamiyat iqtisodiy qonunlarini bilib olishga asoslanadi va jamiyat moddiy va mahnaviy hayoti rivojining yetilgan talablariga suyanadi.

Iqtisodiy qonunlarning mohiyati, mazmuni va boshqa tomonlarini bilib olish iqtisodiy jarayonlar mohiyatini o`qib olishga, taraqqiyotning ilg`or tendentsiyalarini hali ular kurtak holida bo`lganidayoq aniqlab olishga, iqtisodiy taraqqiyot jarayonini ilmiy asosda oldindan ko`ra olishga, uni mustaqil, buyuk davlat qurish manfaatlari uchun reja asosida yo`lga solishga yordam beradi.

Rejalashtirish nazariyasida rejalashtirishning turlari, bosqichlari, maqsadlari, vazifalari, tizimlari degan tushunchalar mavjud.

Rejalashtirishning asosiy turlariga quyidagilar kiradi:

- munosabatdor kattaliklar bo`yicha rejalashtirish;

- muvofiqlashtirish shakllari bo`yicha rejalashtirish;

- moslashuv (adaptatsiya) shakliga ko`ra rejalashtirish.

Rejalashtirish turlarini bir qator alomatlar bo`yicha tasniflash mumkin. Masalan, rejalashtirishning birinchi eng muhim turi bo`lgan munosabatdor kattaliklar bo`yicha rejalashtirish turining alamotlariga quyidagilar kiradi:

- zamon (vaqt) ko`lami (qisqa muddatli, o`rtacha muddatli, uzoq muddatli rejalashtirish);

- funktsional bo`lim (ishlab chiqarishni, sotishni, saqlashni, ta`minotni, moliyani, investitsiyani rejalashtirish);

- boshqaruv ieraraxiyasi (rahbariyat ierarxiyasi);

- rejalash ieraraxiyasi (strategik, yahni oliy; taktik, yahni o`rta; operativ, yahni past darajadagi rejalashtirish).

Agar rejalashtirish jarayonini boshdan oyoq ko`rib chiqilsa, unda ayrim bosqichlarni ajratish mumkin. Ularga quyidagilar kiradi: maqsadlarni ifodalash, ya`ni ishlab chiqish;

- muammolarni qo`yish;

- muqobil variantlarni izlash va tanlash;

- taxmin qilish;

- baholash va qarorlar qabul qilish.