O‘quv reja va dastur (V-IX sinf) Toshkent-2011 Tuzuvchi

O`zbekistonning tuproqlari, o`simlik va hayvonot dunyosi (6 soat)

O`zbekiston tabiat unsurlarining xususan tuproq, o`simlik qoplami va hayvonot dunyosining balandlik mintaqalanishining sabablari. Cho`l mintaqasi: tarqalgan hududlar va chegaralar. Cho`l iqlimining adir iqlimidan farqi. Asosiy tuproqlari (surqo`ng`ir, taqir, sho`rxok, sho`rxok- botqoq, o`tloq- botqoq va ochbo`z) ularning o`ziga xos xususiyatlari va hududiy joylashishi. Tuproqlarning tabiiy sharoitga bog`liq holda o`zgarishi va sho`rlashish sababi. Tuproqni muhofaza qilish. Cho`l o`simliklari va ularning cho`l tabiiy sharoitiga moslashishi. EfermYer, efemYeroid, kserofit, galofit kabi o`simlik turlari. To`qay o`simlik turlari va ularning tarqalgan hududlari. Cho`l hayvonlari. Ularning issiq va quruq yoz sharoitiga moslashishi. Asosiy hayvon turlari (sut emizuvchilar, sudralib yuruvchilar, hashoratlar va boshqalar) Suvda va to`qayda yashovchi hayvonlar.

Adir mintaqasi: tarqalgan hududlari va chegaralari. Iqlim va uning cho`l iqlimidan farqi. Asosiy tuproqlari, (och bo`z, tipik bo`z, to`q bo`z, o`tloq- bo`z, madaniy, voha) va ularning tabiiy sharoitga bog`liq holda hududiy tarqalishi. Adir tuproqlarida chirindi miqdorini cho`l tuproqlariga nisbatan ortish sababi. O`simliklari va ularning o`ziga xos xususiyatlari. Cho`lga nisbatan o`simlik turlari ko`pligining sababi. Hayvonot dunyosi va uning o`ziga xos xususiyatlari. Asosiy hayvon turlari, ularning hududiy joylashishi.

Tog` mintaqasi: geografik o`rnining balandligi. Yer yuzasining balandlashishiga bog`liq holda iqlimning o`zgarishi. Asosiy tuproq turlari (jigarrang, qoramtir qo`ng`ir, to`q qo`ng`ir, tog` o`rmon) va ularning relyef, iqlim va o`simlik qoplamiga bog`liq holda tarqalishi. Tog` mintaqasi tuproqlarida chirindi miqdorining ko`p bo`lish sabablari. O`simliklarning tog` sharoitiga moslashishi. Asosiy o`simlik turlari va hududiy tarqalishi. O`simliklarning tog` yon bag`irlarida bir xil o`smasligini sababi. Hayvonot dunyosi va ularning tog` sharoitiga moslashuvi. Asosiy hayvon turlari va ularning tarqalishi.

Yaylov mintaqasi: tog`larning eng baland qismini egallaganligi tufayli tabiiy sharoitning noqulayligi. Yozning salqin va qisqa, qishi sovuq va davomli ekanligi tufayli tuproq qoplami yaxshi rivojlanmagan. Asosiy tuproqlari- och tusli, qo`ng`ir, tog` o`tloq, torfli botqoq. O`simliklari siyrak bo`lib subalp va alp o`tloqlaridan iborat ekanligi. Hayvonlari murakkab relyef sharoitiga, uzoq davom etadigan sovuqqa moslashgan bo`lib yirik sut emizuvchilar ko`p, sudralib yuruvchilar kam.

Amaliy ish:

Quyidagi «O`zbekistonning tabiat mintaqalari» jadvalni to`ldirish.

Tabiat mintaqalari	Balandligi, m, hisobida	Iqlim	Tuproqlari	O`simlik lari	Hayvonlari
Cho`l Adir Tog` Yaylov