O‘quv qo‘llanma (Barcha bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari uchun) Toshkent-2019

Antrop tamoyil. Antrop tamoyilda inson amalda mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan har qanday dunyoda emas, balki uning xususiyatlarini belgilovchi fizik konstantalarning o‘ta aniq majmui bilan tavsiflanuvchi dunyodagina paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan, degan mano kelib chiqadi. Bu bizning Koinot aynan unda insonning mavjudligi uchun zarur bo‘lgan tarzda tuzilganini anglatadi. Agar u o‘zgacha bo‘lganida, unda biz mavjud bo‘lmas edik. Boshqa Koinotlar (agar ular mavjud bo‘lsa) bizga mos kelmaydi: ularda bizga o‘xshagan aqlli jonzotlar mavjud bo‘lishi mumkin emas. Shunday qilib, ontologik jihatdan o‘zgacha dunyolar insonning «uyi», uning yashash joyi bo‘lishi mumkin emas.
XX asrning so‘nggi o‘n yilliklarida astronomiyaning rivojlanishi Erdan tashqarida sivilizatsiyalar mavjudligiga bo‘lgan shubhani yanada kuchaytirdi.
Birinchidan, astronomik malumotlarga aniqlik kiritilishi aqlli hayot mavjud bo‘lishi mumkin deb taxmin qilish mumkin bo‘lgan kosmik obektlar soni surunkali qisqarishiga olib keladi.
Ikkinchidan, yuqorida ko‘rib chiqilgan, rivojlangan sivilizatsiyalargina amalga oshirishga qodir bo‘lgan kosmosni o‘zlashtirish imkoniyatlari bilan Erdan tashqaridagi sivilizatsiyalar faoliyatining amalda kuzatiluvchi biron-bir ko‘rinishlari umuman mavjud emasligi o‘rtasida ziddiyat vujudga keladi¹. Bu ziddiyat «astrosotsiologik jumboq» deb ataladi. Erdan tashqaridagi sivilizatsiyalar (SETI)ning radiosignallarini va ularning kosmosdagi faoliyati natijasida qolgan biron-bir izlarni qidirish hozircha hech qanday samara bergani yo‘q. «Kosmos sukuti» ayniqsa g‘alati, zero texnika taraqqiyotining hozirgi darajasi o‘zga sivilizatsiyaning radiosignalini payqash uchun etarlidir.
Yuqorida bayon etilgan fikr-mulohazalardan bizning davrimizda insonning Koinotdagi alohida o‘rni haqidagi qadimgi tasavvurlarga o‘ziga xos qaytish yuz bermoqda, degan xulosaga kelish mumkin.
O‘z-o‘zidan ravshanki, bu erda gap dunyo va insonga doir qadimgi sodda qarashlarga qaytish haqida ketayotgani yo‘q. Bu qadimgi g‘oyalarni tiklash ularni tubdan qayta ishlash va bilimlarning butunlay yangi darajasida talqin qilish bilan bog‘liq. Eski muammo butunlay yangicha tarzda qo‘yiladi va uni echishga nisbatan hozirgi yondashuv qadimgi davr bilan taqqoslaganda o‘ta chuqur asoslarga tayanadi.