O`quv materiallari

 

2. Faoliyat turlari boʻyicha pul oqimlarini baholash 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  pul  mablagʻlari  yuqori  darajada  chegaralangan 

resurslardan  biri  hisoblanadi,  shuning  uchun  ham  korxona  moliyaviy-xoʻjalik 

faoliyatini  muvaffaqiyatli  amalga  oshirish  koʻp  jihatdan  moliyaviy  menejerlar 

tomonidan  pul  mablagʻlarini  toʻgʻri  taqsimlash  va  ulardan  samarali  foydalanishni 

tashkil etish qobiliyati bilan belgilanadi. Pul mablagʻlari korxonaga ish haqi toʻlash, 

xom  ashyo,  materiallar,  asosiy  vositalar  xarid  qilish,  soliqlarni  toʻlash,  qarzlar 

boʻyicha xizmat koʻrsatish, dividendlar toʻlash va boshqalar uchun zarur. 

Pul mablagʻlarini samarali boshqarish uchun quyidagilarni bilish lozim: 

- aniq bir davrlar boʻyicha talab qilinadigan pul mablagʻlari miqdorlari; 

- pul mablagʻlariga boʻlgan ehtiyoj tuzilmasi; 

---

93 

 

-  pul  oqimlarining  tegishli  elementlarini  shakllantiruvchi  faoliyat  turlari  va 

ularning shakllanish mexanizmlari. 

Bunga bogʻliq holda pul oqimlarini boshqarishning muhim instrumenti sifatida 

pul  oqimlari  toʻgʻrisidagi  hisobot  keltiriladi.  Koʻrib  chiqilgan  sabablardan  kelib 

chiqqan holda moliyaviy menejerlar, shuningdek kreditorlar, aksiyadorlar, investorlar 

va  boshqa  manfaatdor  shaxslar  chuqur  oʻrganishlari  talab  etiladi.  Natijada  esa 

quyidagi savollarga javob topish imkoniyati yuzaga keladi: 

- Qanday asosiy  manbalardan va qancha miqdorda pul mablagʻlari olingan va 

ulardan qaysi yoʻnalishlarda foydalanilgan? 

-  Korxona  oʻz  asosiy  faoliyati  orqali  pul  mablagʻlari  tushumlarini  turli  xil 

toʻlovlar summasidan oshirishni ta’minlash imkoniyatiga egami? 

-  Korxona  oʻz  majburiyatlari  boʻyicha  xizmat  koʻrsatish  va  ularni  qoplash 

qobiliyatiga egami? 

- Asosiy faoliyatni yuritish uchun pul mablagʻlari yetarlimi? 

- Korxona pul mablagʻlarining ichki manbalari hisobiga investitsion talablarni 

qanday darajada ta’minlay olishi mumkin? 

-  Olingan  foyda  miqdori  va  pul  mablagʻlari  hajmi  oʻrtasidagi  farqni  qanday 

tushuntirish mumkin va boshqa savollar? 

Moliyaviy  hisobotlarning  xalqaro  standartlariga  muvofiq  pul  oqimlari 

toʻgʻrisidagi  hisobot  koʻrib  chiqilayotgan  davr  boʻyicha  pul  mablagʻlari  harakatini 

aks  ettiruvchi  moddalardagi  oʻzgarishlar  sabablarini  izohlab  berishi  va  operatsion, 

investitsion  va  moliyaviy  faoliyatlar  kesimida  korxona  pul  oqimlari  toʻgʻrisidagi 

axborotlardan tarkib topishi lozim. Hisobotning sanab oʻtilgan boʻlimlari moddalari 

tarkibi,  shuningdek  ularni  detallashtirish  darajasi  korxona  tomonidan  mustaqil 

belgilanadi.  

Pul  oqimlari  harakatini  chuqur  oʻrganish  uchun  soddalashtirilgan  tartibda 

tuzilgan  pul  mablagʻlari  manbalari  va  ulardan  foydalanish  toʻgʻrisidagi  analitik 

hisobotdan foydalanish tavsiya etiladi.   

Pul  mablagʻlari  manbalari  va  ulardan  foydalanish  toʻgʻrisidagi  analitik 

hisobotni  balans  moddalari  asosida  mustaqil  tuzish  talab  etiladi.  Balansning  aktivi 

korxonaning investitsion qarorlarini ham oʻzida aks ettirishi va kapitalni joylashtirish 

yoʻnalishlarini koʻrsatib berishi sababli uning moddalaridagi har qanday oʻsish doimo 

pul mablagʻlaridan foydalanishni anglatadi va aksincha.  

Oʻz  navbatida  passiv  korxonaning  moliyalashtirish  manbalarini  oʻzida  ochib 

beradi.  Bunda  balans  moddalaridagi  oʻsish  pul  mablagʻlarining  kirimini,  kamayish 

esa chiqib ketishini anglatadi. 

Keltirilgan mulohazalarga asoslangan holda quyida mos shaklni keltiramiz (1-

jadval). 

1-jadval