O`quv materiallari

Loyihalarni amalga oshirish shartlari, birlikda 

Loyiha 

IC

0

 

CF

t

 

PV

t

 

NPV 

A 

-10000 

16500 

15000 

5000 

B 

-100000 

115000 

105000 

5000 

 

Ikkala loyiha boʻyicha ham sof joriy qiymat 5000 birlikni tashkil etadi, bu oʻz 

navbatida  tanlash  shart  boʻlgan  holatda  eng  yaxshi  variantni  aniqlash  imkonini 

bermaydi. 

Shundan  kelib  chiqqan  holda  korporativ  moliyani  boshqarish  amaliyotida 

nisbiy  koʻrsatkich  hisoblangan  daromadlilikning  ichki  me’yori  va  rentabellik 

indeksini kabi koʻrsatkichlardan foydalanish maqsadga muvofiq.   

 

Daromadlilikning ichki me’yori 

Daromadlilikning ichki me’yori (Internal Rate of Return – IRR) investitsiyalar 

samaradorligini baholashda keng foydalaniladigan mezon hisoblanadi.   

Daromadlilikning  ichki  me’yori  tushunchasi  NPV  nolga  teng  boʻlganda 

investitsion  loyiha  boʻyicha  pul  oqimlarining  sof  joriy  qiymatini  aniqlashga  xizmat 

qiluvchi diskontlashning koeffitsientlari yoki foiz stavkalarini anglatadi.  

Daromadlilikning ichki me’yori quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: 

𝑁𝑃𝑉 = ⁡ ∑

𝐶𝐹

𝑡

(1 + 𝐼𝑅𝑅)

𝑡

= ∑

𝐶𝐼𝐹

𝑡

(1 + 𝐼𝑅𝑅)

𝑡

− ∑

𝐶𝑂𝐹

𝑡

(1 + 𝐼𝑅𝑅)

𝑡

= 0

𝑛

𝑡=0

𝑛

𝑡=0

𝑛

𝑡=0

 

 

Bu tenglama matematik ifodalardan foydalanish orqali IRRni aniqlash imkonini 

beradi.  Bunda  NPV=0  ekanligini,  ya’ni  dastlabki  xarajat  va  pul  tushumlari  oʻzaro 

miqdori teng ekanligini unutmaslik lozim.  

Umumiy  holda  IRR  noldan  yuqori  boʻlsa  investitsiyalar  iqtisodiy  jihatdan 

samarali hisoblanadi. Qaror qabul qilish jarayonida  IRR miqdori investor tomonidan 

talab  qilinadigan  daromadlilik  stavkasiga  nisbatan  solishtiriladi.  Bunda  agar  IRR˃r 

boʻlsa,  loyiha  ijobiy  NPVni  va  daromadlilikni  ta’minlaydi.  Agarda  IRR˂r  boʻlsa 

xarajatlar daromadlardan oshib ketadi va loyiha foydali hisoblanmaydi. 

Investitsion loyihalarni baholashda IRR koʻrsatkichi qator ijobiy xususiyatlarga 

ega.  Birinchidan,  mazkur  koʻrsatkich  loyihalarni  moliyalashtirish  uchun  jalb 

qilinadigan manbalarga toʻlovlarning maksimal stavkasi sifatida koʻrib chiqiladi.   

Ikkinchidan,  IRRning  belgilanishi  investitsion  xarajatlar  foydaliligining 

minimal  stavkasi  sifatida  talqin  qilinishi  mumkin.  Agarda  bu  koʻrsatkich  kapital 

oʻrtacha  qiymatidan  yoki  ma’lum  bir  tarmoqdagi  daromadlilik  me’yoridan  yuqori 

boʻlsa, loyiha amalga oshirish uchun tavsiya qilinishi mumkin.   

Uchinchidan,  daromadlilikning  ichki  me’yori  investitsiyani  qoplashning 

chegaraviy  darajasi  sifatida  amal  qilishini  ta’kidlash lozim. Mazkur  mezon loyihaga 

qoʻshimcha kapital qoʻyilmalar amalga oshirishning maqsadga muvofiqligini belgilib 

beradi. 

---

161 

 

IRR  ni  qoʻlda  hisob-kitob  qilish  koʻp  mehnat  talab  qilishi  mumkin.  Lekin 

investitsion tahlilning bugungi zamonaviy dasturiy vositalari bu koʻrsatkichni tez va 

samarali  aniqlash  imkonini  beradi.  Xususan,  jadval  protsessorlari  hisolablangan 

Microsoft Excel dasturi IRRni hisoblash uchun maxsus funksiyalarga ega.  

Yuqoridagi  misol  boʻyicha  IRR  26  foizga  teng.  Shunday  ekan,  olinayotgan 

natija  diskont  me’yoridan  yuqori  va  IRR  mezoniga  koʻra  loyiha  qabul  qilinishi 

tavsiya  etiladi.  Mazkur  holatda  operatsiya  boʻyicha  samaradorlik  26%  –  10%  = 

16%ni tashkil etadi.  

Investitsion  tahlilda  foizlarda  aks  etadigan  IRR  koʻrsatkichi  NPV 

koʻrsatkichiga  nisbatan  foydalanish  uchun  juda  qulay  hisoblanadi.  Mazkur 

amaliyotda nisbiy miqdorlar natijani aniqroq koʻrsatib beradi.   

IRR  mezonining  axborot  uchun  belgilanishining  asosiy  sababi  amaliyotda 

uning ommabopligi va tushunarliligi hisoblanadi. Koʻp sonli xorijiy tadqiqotlar shuni 

koʻrsatadiki,  75  foiz  moliyaviy  direktorlar  deyarli  har  doim  investitsiyalar 

samaradorligini baholashda mazkur koʻrsatkichdan foydalanadi.  

Bundan tashqari IRR koʻrsatkichi diskontlash stavkalarini belgilash borasidagi 

taxminlarsiz loyihani baholash imkonini beradi.  

“Moliyaviy  menejerlar  investitsiyani  daromadliligining  kutilayotgan  foizini 

bilishni istashi tabiiy, bu IRR orqali aniqlanadi. Biroq loyihaning pul oqimlari IRRga 

qayta  investitsiya  qilinadi  degan  shartga  asoslanadi.  Bu  shart  umuman  olganda 

notg‘o‘ri  sanaladi,  chunki  bunda  IRR  loyiha  haqiqiy  daromadini  oshirib  ko‘rsatadi. 

Bunday  hisobdagi  og‘ishishni  bartaraf  qilish  uchun  IRR  modifikatsiya  qilinadi  va 

yanga  ko‘rsatkich  MIRR  olinadi.  Bu  IRR  bilan  o‘xshash  hisoblanadi.  Farqli  jihati 

MIRR  loyiha  pul  oqimlari  WACCga  qayta  investitsiyalanadi  degan  shartga 

asoslanadi.”

33