O’quv materiallari

Reja:

1.Ijtimoiy-madaniy faoliyatning asosiy tamoyillari

2.Ijtimoiy-madaniy faoliyatning asosiy vazifalari

3. .Ijtimoiy-madaniy faoliyatning o’ziga xos xususiyatlari
Tayanch sо‘z va iboralar

Hayotiylik, ommaviylik, ixtiyoriylik, ilmiylik, madaniy-ommaviy tadbirlar, dam olish tadbirlari, ommaviy о‘yinlar, qо‘shiqlar, savol-javob kechalari.
Ijtimoiy-madaniy faoliyat nazariyasini o’zlashtirishda ularning moxiyati va ijtimoiy-madaniy xayotda tutgan urnini bilish muxim bulganidek, ularning tamoyillari, uziga xos xususiyatlari va vazifalarini ilmiy asosda urganish xam katta axamiyatga egadir.

Mustaqillik respublikamiz ijtimoiy-madaniy muassasalari zimmasiga bo’sh vaqt sharoitida ijtimoiy-madaniy faoliyatning moxiyatini ifodalaydigan va uning yunalishi, mazmuni xamda shakllarini belgilaydigan eng umumiy koidalarni – ijtimoiy-madaniy faoliyat tamoyillarini shakllantirish imkonini xam berdi.

Ijtimoiy-madaniy faoliyatning uziga xos tamoyillari ularni tashkil kilishda yul-yuriklar kursatadigan asosiy manba xisoblanib, ular kuyidagilardan iboratdir:

• 
  hayotiylik;
  
• 
  ommaviylik;
  
• 
  ixtiyoriylik;
  
• 
  ilmiylik.
  

Hayot bilan, mustaqil davlatimizni rivojlantirish amaliyoti bilan hamohanglik, buning uchun kishilar oldida turgan vazifalarning mohiyatini tushuntirish, ularni mustaqillikni mustahkamlash va kelajagi buyuk davlat yaratishdagi tarixiy rolini anglash ruxida tarbiyalash Ijtimoiy-madaniy faoliyatning hayotiyligidan darak beradi.

Ijtimoiy-madaniy faoliyatning hayotiylik tamoyili aniqlik va maqsadga yо‘naltirilganlik xususiyatlarini ham о‘z ichiga qamrab oladi. Bu shuni anglatadiki, madaniyat muassasasidagi har bir tadbir muayyan xususiyatga ega bо‘lishi va mustaqillik davri talablari bilan bog‘lik holda aniq ifodalangan maqsadga ega bо‘lish kerak. Shuningdek, u о‘zining butun tabiati va mazmuni bilan har tomonlama rivojlangan shaxsni shakllantirishni ragbatlantiradi, insonga о‘z qobiliyati va talantini namoyon qilish, rivojlantirish uchun keng imkoniyat beradi, inson hayotiga rang-baranglik kiritadi. Tabiat bilan muloqotda bо‘lishiga yordamlashadi.

Ijtimoiy-madaniy faoliyatning ommaviylik tamoyili bir qator ijtimoiy jihatdan ahamiyatli vazifalarni bajaradi, ya’ni ommaning ijtimoiy-madaniy ijodiyotini hamda ijtimoiy faolligini rivojlantiradi, ommaviy muloqotda bо‘lishni tashkil etadi va shular asosida jamoatchilik fikrini shakllantiradi. Shaxsga ta’sir etish nuktai nazaridan ommaviylik tamoyilining о‘ziga xos tamoyili shundan iboratki, har bir kishi ijtimoiy-madaniy tadbirlarda faqat tomoshabin yoki kuzatuvchi sifatida emas, balki ruy berayotgan xodisalarning faol qatnashchisi, о‘z qarashlarini isbot qiluvchi shaxs sifatida ishtirok etishi mumkin. Shu bilan birga ommaviylik tamoyili insonga ijtimoiy jixatdan о‘z-о‘zini namoyon qilish imkonini ham yaratadi.

Ijtimoiy-madaniy muassasasi insonni ixtiyoriy asoslarda, unga doimiy hurmat va ishonch ruxida ijtimoiy-ijodiy faoliyatga tortadi. Ijtimoiy-madaniy faoliyat xamma vakt tо‘la ixtiyoriylik tamoyillari asosida kuriladi. Agar mehnat jamoalarida insonning faoliyati ba’zan sof moddiy sabablarga kura belgilansa, ijtimoiy-madaniy faoliyatda, birinchi navbatda, faoliyatning mazmuniga qiziqish asosida namoyon bо‘ladi. Boshqacha aytganda, ijtimoiy-madaniy muassasa jamoasi shaxsning ma’naviy-ijodiy qobiliyatini namoyon qilish va rivojlantirish uchun erkinlik beradi. Bu tamoyilning axamiyati ijtimoiy-madaniy muassasasiga katnashishning ixtiyoriyligi, u yoki bu ijtimoiy-madaniy uyushmalarida ishtirok etishni tan olish bilan cheklanib kolmaydi. Ixtiyoriylik ijtimoiy-madaniy muassasalari tomonidan taklif kilinadigan kuplab faoliyat turlaridan birini erkin tanlab olish imkoniyatini aks ettiradi va shaxsning bush vakt sharoitida uz ijtimoiy-madaniy faoliyatining mazmunini uzi tomonidan belgilab olishini ifodalaydi.

Hozirgi zamon ijtimoiy-madaniy ishlari kulamining muttasil oshib borishi va murakkablashuvi undan turli soxalarning uzaro alokasini, ilmiy asosda markazlashgan, rejali boshkaruvni talab etadi. Ilmiylik tamoyili ijtimoiy-madaniy faoliyatning kuzga kuringan tamoyillaridan biri xisoblanadi. U ijtimoiy-madaniy faoliyatda tarbiya jarayonining maksadi, mazmuni, shakli va uslublarini kullashni, bir-biriga yakin fanlar – pedagogika, psixologiya, san’atshunoslik, estetika, iktisodiyot va boshkaruv nazariyasining yutuklaridan foydalanishni talab etadi.

Ilmiylik tamoyili bir kator belgilarda namoyon buladi. Ular orasida obektivlik belgisiga birinchi urinni ajratish mumkin. Ijtimoiy-madaniy ishlari tarbiyaviy ta’sir kursatish kerak bulgan obektning xakikiy xolati va bunday ta’sir kursatishning real imkoniyatlarini xisobga olgan xolda, umuman jamiyat va aloxida shaxs rivojlanishining obektiv konuniyatlarini bilib olish va ulardan okilona foydalanish asosida kurilishi lozim va shunday bulishi kerak.

Ilmiylik voqealar, faktlar va ularning moxiyatini ochishni, ijtimoiy xayotning real manzarasini va uning rivojlanish jarayonlarini, ijtimoiy tarakkiyotning borishini belgilab beradigan kuchlarni aniklash imkonini beradi. Voqelikni qabul qilishning tasodifiy ta’sirlarining oldini olish va bizni о‘rab turgan dunyo xaqida chinakam ilmiy tasavvurni paydo qilish ijtimoiy-madaniy faoliyatning muhim vazifasi xisoblanib, ilmiylik tamoyili shaxs dunyoqarashini shakllanishini kuchaytirishga katta hissa qо‘shadi.

Ijtimoiy-madaniy faoliyatning tamoyillari bir-biridan aloxida xolda mavjud bulmaydi, ular yaxlit tizimni tashkil etadi va ularning xar biri bush vakt sharoitida ommaning ijtimoiy-madaniy faoliyatida yagona jarayonning ajralmas kismini ifodalaydi. Ijtimoiy-madaniy faoliyatning tamoyillari ijtimoiy-madaniy faoliyatning mavjud konuniyatlarini aks ettiradi va barchasi birgalikda ijtimoiy-madaniy ishlarning xarakteri, mazmuni va shakllarini belgilaydi. Bu tamoyillardan birining bulmasligi umumiy bir butunlikning buzulishiga olib keladi.

Ijtimoiy-madaniy faoliyat aholining dam olishini tashkil kilish, ommaga axborot va bilim berish, ommani xavaskorlik ijodiyotiga jalb kilish kabi vazifalarni xam bajaradi.

Demak, madaniy-ommaviy tadbirlarni tayyorlashda ijtimoiy-madaniy faoliyatning о‘ziga xos tashkiliy xususiyatlariga murojaat etish muxim urin tutadi. Chunki xar xil ijtimoiy-madaniy faoliyat shaklini tashkil kilishda bu vazifalardan birdek foydalanila bermaydi. Ba’zi shakllarda kо‘prok axborot beriladi, ba’zilari, asosan, dam olish uchun xizmat qiladi, boshqalari kо‘prok madaniy-ijodiy jarayonga qatnashtirishga yordam beradi.

Ijtimoiy-madaniy faoliyatni tashkil qilishning о‘ziga xos xususiyatini bilish shu soxaga oid bilimlarni konkretlashtiradi, ularni egallashga aniklik kiritadi tadbirlar moxiyati va xususiyatini tо‘larok yoritib berishga yordam beradi.

Ijtimoiy-madaniy faoliyatdagi tadbirlarning о‘ziga xos xususiyatlaridan biri u bir marta tashkil kilinib, asosan, bir marta namoyish kilinadi. Agar spektakllar, kinofilmlar tayyorlanganidan sung yuzlab marta namoyish kilinsa, ijtimoiy-madaniy muassasalardagi tadbirlar, asosan, takroran kuyilmaydi. Ijtimoiy-madaniy faoliyat tadbirlarining deyarli xammasi xuddi shu xususiyatga ega. Fakat badiiy targibot-tashvikot jamoalari, ba’zi mavzuli konsert dasturlari bir marta tayyorlanib, xar xil joylarda bir necha marta namoyish etilishi mumkin. Ular ma’lum vakt mobaynida (masalan, ma’lum mavsumda, ish jarayonida, ya’ni paxta, g‘alla yig‘im-terimida...) bir necha marta namoyish qilinishi mumkin. Lekin ma’lum muddatdan sо‘ng, albatta boshqa yangi dastur tuzishga tayyorgarlik kо‘riladi.

Agar teatrda qо‘yilgan pesani yana bir necha yildan keyin qaytadan sahnalashtirish mumkin bо‘lsa, ijtimoiy-madaniy muassasa tadbirlarida bu holat takrorlanmaydi. Biror tadbir ssenariysi sxemasini ikkinchisiga qо‘llash mumkin emas. Har qanday yangi ssenariy yangi tuzilishni, yangi mehnatni talab qiladi.

Ijtimoiy-madaniy faoliyatning yana bir xususiyati ular, asosan, maxalliy axoli uchun, ularning real hayotidan olingan materiallar asosida tuziladi. Tadbirlarning bosh kahramoni sifatida muayyan joyda mexnat kilib, maxalliy axoli orasida namuna bulayotgan kishilar namoyon buladi. Masalan, «Xotira va kadrlash kuni»ga bag‘ishlangan bayramni olaylik. Bunda mahalliy joyda yashaydigan urush katnashchilari, mehnat faxriylarining kо‘rsatgan jasoratlariga asosiy urg‘u berilishi kerak. Urush qahramonlarining о‘z sо‘zlarini eshitish tadbirni jonlantiradi va ta’sirchanligini oshiradi.

Ijtimoiy-madaniy faoliyatning navbatdagi xususiyati shundan iboratki, ularda juda keng kо‘lamda ta’sirchan vositalar birlashtiriladi.

Tadbirlar real hayotning о‘zini tashkil kilishi bilan birga, undagi muhim voqealarni о‘z mazmuniga singdiradi. Ularning moxiyatini ochish va ahamiyatini yoritish uchun ta’sirchan vositalarga murojaat qilinadi. Tadbirda mazmun ma’lum bir kompazitsion tuzilish xolatiga kelishi uchun undagi barcha bayon kilish va ta’sirchan vositalar xam bir- birlari bilan birlashtiriladi, uygunlashtiriladi. Aks xolda tadbirning mazmuni puch, shakli esa samarasiz bulib kolishi mumkin.

Ijtimoiy-madaniy faoliyatning navbatdagi, ya’ni turtinchi xususiyati bu ommani tadbir katnashchisiga aylantirishdir.

Ijtimoiy-madaniy muasassalarida uyushtiriladigan tadbirlarni ommaviy deb atashning boisi shundaki, u omma uchun uyushtiriladi va ommaning ishtirokida utadi. Agar teatr, kino xamda televizorda asar katnashchilari va tomoshabinlar urtasida kо‘rinmas «devor» mavjud bulib, omma fakat tomoshabin rolini bajaradigan bulsa, ijtimoiy-madaniy muassasa tadbirlarda esa ommaning aktiv ishtiroki kuzda tutiladi.

Albatta, tadbirlarda hammani birday faol katnashtirish kiyin. Uning asosiy katnashchilari oldindan belgilab kuyilgan badiiy xavaskorlik jamoalarining a’zolari xamda suzga chikadigan kishilardir. Lekin tadbir tashkilotchisi bu asosiy qatnashchilar bilan kifoyalanib qolmasdan, balki ommani xam faollashtirish, tadbir ishtirokchisiga aylantirish yullaridan foydalanmog‘i lozim. Buning uchun tadbir ishtirokchilari о‘rtasida ommaviy о‘yinlar, qо‘shiqlar, savol-javoblar kabi maxsus tadbirlar uyushtirish maqsadga muvofiq. Chunki san’at-odamni tomoshabin yoki tinglovchi bо‘lib qolganda emas, balki u ommaviy tadbirlarda faol ishtirok etganda о‘ziga xammadan kо‘prok qamrab oladi.