O’quv maqsadi: Ta’limiy maqsad

Dars tafsiloti va texnologik xarita

T/r	Dars bosqichlari	Qisqacha tasnifi	Qo’llanilgan usullar	Ajratilgan vaqt
1	Tashkiliy qism	Salomlashish Davomatni tekshirish. Navbatchi hisoboti. Ma’naviyat daqiqasi: hafta davomida yurtimizda sodir bo’lgan yangiliklar haqida ma’lumotlar tahlil qilinadi. Darsning shiori e’lon qilinib, uning ma’nosi muhokama qilinadi.	Tanishish	2
2	O’tilgan mavzu va uy vazifasining tahlil	1-savol: Yopiq sistemaga ta’rif bering va uni misollar bilan tushuntiring. 2-savol: Impulsning saqlanish qonuni formulasini tushuntiring. 3-savol: Massasi va tezliklari bir xil jismlar impulsi nimaga teng? 4-savol: Massasi va tezliklar har xil jismlar impuls nimaga teng?	FSMU usuli asosida	10
3.	Motivatsiya	Kosmik apparatlarning fazoga uchirilishi qanday qonun asosida amalga oshiriladi?	Aqliy hujum	2
4	Yangi mavzuning qisqacha bayoni, asosiy tushunchalar	Reaktiv harakat haqida ma’lumot beriladi. Reaktiv harakat qilayotgan uskunalar ko’rsatib o’tiladi va raketa tuzilishi hamda harakati haqida ma’lumot berish orqali o’quvchilarda kosmonavtikaning rivojlanish tarixini yoritib beriladi..	Aqliy hujum	15
5	Mavzuni mustahkamlash	Har bir guruhga reaktiv harakat haqida g’ya yaratish uchun imkoniyat beriladi va ularning g’oyalari taqdimoti tinglanadi.	Qarorlar shajarasi usulida	12
6	O’quvchilar bilimini baholash	“5” ballik tizimda rag’batlantirish orqali rag’batlantiriladi va rag’bat kartochkalari taqdim etiladi.	Rag’batlantirish	2
7	Uy vazifasini tushutirish va berish	38-mavzuni o’qish, savollarga javob topish, reaktiv harakatni kundalik turmushda kuzatish.	Tushuntirish	2
8	Darsni yakunlash va dars maqsadidan zulosa chiqarish	Dars yakunida o’quvchilarning g’oyalari asosida qabul qilingan asosiy qaror qabul qilinadi va umumlashtiriladi.	Muloqot	2

Dars shiori: Ezgu fikr, ezgu so’z, ezgu amal – mangu yashar.

Avesto

6. 
   Asosiy tushunchalar: reaktiv harakat, raketa, kosmonavtika.
   

7. 
   Mavzuning yoritilishi
   

1. 
   O’tilgan mavzu bo’yicha savol javob o’tkaziladi.
   

1-savol: Yopiq sistemaga ta’rif bering va uni misollar bilan tushuntiring.

2-savol: Impulsning saqlanish qonuni formulasini tushuntiring.

3-savol: Massasi va tezliklari bir xil jismlar impulsi nimaga teng?

4-savol: Massasi va tezliklar har xil jismlar impulse nimaga teng?

2. 
   Yangi mavzu bayoni:
   

Impuls saqlanish qonunining amalda qo'llanilishini ko'rsatuvchi ajoyib va muhim hoi reaktiv harakatdir. Jismning biror qismi undan qandaydir tezlik bilan ajralganda paydo bo'ladigan harakat reaktiv harakat deb ataladi. Reaktiv harakatning tipik misoli raketalar harakatidir.

Raketa boshqa hamma transport vositalaridan farqli o'laroq, o'zidagi yonilg'ining yonish mahsulotlaridan boshqa hech qanday jism bilan o'zaro ta'sirlashmasdan harakatlana oladi. Xuddi shu sababli raketalardan Yerning sun'iy yo'ldoshlarini va kosmik kemalarni uchirishda hamda ularni kosmik fazoda harakatlantirishda foydalaniladi. Kosmik fazoda bu apparatlar uchun yerdagi transport vositalariga o'xshab tayanadigan va itariladigan hech narsa yo'q.

Zaruratga qarab raketani tormozlash mumkin. Kosmonavtlar kosmik parvozni tugallaganlaridan so'ng Yerga qaytishda o'z kemasining tezligini kamaytirish uchun raketani tormozlaydilar. Ravshanki, gaz raketa soplosidan raketa uchayotgan tomonga qarab chiqarilsa, raketa o'z tezligini kamaytiradi.

Kosmik parvozlarda raketalardan foydalanish g'oyasi rossiyalik mashhur olim K.E.Siolkovskiy tomonidan o'tgan asrning boshida taklif etilgan edi. Yonilg'i va qobiq massasining biz keltirgan nisbati Siolkovskiy formulasi deb ataladigan formuladan olingan.

m_{g   g} + m_{r   r} = 0 yoki _{  r}= - _{ }

K.E.Siolkovskiy g'oyasi akademik S.Korolyov rahbarligi ostida amalga oshirildi. Yerning tarixda birinchi sun'iy yo'ldoshi 1957- yili 4- oktabrda raketa yordamida uchirildi.

Sun'iy yo'ldoshda kosmik fazoga uchgan birinchi inson Yuriy Gagarin edi. U 1961- yil 12- aprelda «Vostok» yo'ldosh-kemasida Yer sbarini bir marta aylanib chiqdi.

Raketalar Oyga uchirildi. Oyni aylanib chiqdi va uning bizga ko'rinmaydigan «orqa» tomonini suratga oldi. Venera sayyorasiga «Vega-l» va «Vega-2» kosmik kemalar yaqin masofadan 1976- yilda

Quyoshga 1 marta yaqinlashadigan Galiley kometasini tadqiq qildi. Raketalar insoniyat tarixida birinchi bo'lib samoviy jism sirtiga insonni olib chiqdi: 1969—1972-yillar mobaynida amerikalik astronavtlar olti marta Oyga parvoz qildilar. Oy sirtida uch sutkaga qadar yurdilar.

3. 
   Maavzuni mustahkamlash:
   

“Qarorlar shajarasi” usulidan foydalanib, o’quvchilarga topshiriqlar beriladi. Ular reaktiv harakat haqidagi fikrlarini bayon etib g’oya yaratishlari lozim bo’ladi.

8. 
   Qobiliyatli o’quvchilar uchun qo’shimcha materiallar.
   

Masala: 3 m/s tezlik bilan kelayotgan massasi 60 t li temir yo’l vagoni tinch turgan 40 t li vagonga tirkaldi. Tirkalgandan so’ng vagonlar qanday tezlik bilan harakatlanadi?

B erilgan: Formula: Yechish:

υ₁ = 3 m/s

m₁ = 60 t _{ 2} = _{   2} = _{ } = 4,5 m/s

m₂ = 40 t




υ₂ = ?

9. 
   O’quvchilarni baholash:
   

“5” ballik tizimda rag’batlantirish orqali rag’batlantiriladi va rag’bat kartochkalari taqdim etiladi.

10. 
    Darsni yakunlash. O’quvchilarga berilgan topshiriqlardan kelib chiqib qaror qabul qilinadi va bu dars xulosasi bo’ladi.