O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT
PEDAGOGIKA UNIVERSITETI

“Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor ___________________ N.Raxmankulova 2020 yil “___” ____

O’ZBEKISTON TARIXI
FANIDAN O‘QUV-USLUBIY MAJMUA
(1-kurs)

Bilim sohasi: 100000 - Gumanitar soha

Ta’lim sohasi: 110000 - Pedagogika
Ta’lim yo’nalishi: 5110600 - Tarix o’qitish metodikasi

№	Mashg’ulot turi	Ajratilgan soat	Semestr
			I	II
1	Nazariy (ma’ruza)	72	56	16
2	Seminar	76	58	18
3	Laboratoriya mashg’ulot	-	-	-
4	Amaliy mashg’ulot	-	-	-
5	Mustaqil ta`lim	104	52	52
6	Kurs ishi	-	-	-
7	Jami auditoriya soati	148	114		34
	Jami umumiy o’quv soati	252

Toshkent – 2020
Ushbu o‘quv-uslubiy majmua Nizomiy nomidagi TDPU o‘quv-uslubiy kengashining 2020 yil ______ avgustdagi sonli qarori bilan tavsiya etilgan.
Tuzuvchilar:

• 
  N.A. Egamberdieva - TDPU, “O‘zbekiston tarixi” kafedrasi dotsenti, t.f.n.
  

Taqrizchi:

• 
  F.Ismatullaev - TDPU “Tarix va uni o‘qitish metodikasi” kafedrasi dotsenti, t.f.n.
  

Nizomiy nomidagi TDPU

Tarix fakulteti dekani:
2020 yil “__”_________ _____________ Babaxodjaeva L.M.
imzo

“O‘zbekiston tarixi” kafedrasi

mudiri 2020 yil “__”_________ _____________ O. Rahmatullayeva
imzo

O‘quv-uslubiy majmua “O‘zbekiston tarixi” kafedrasining 2020 yil “__”___ dagi majlisida muhokama qilingan va tasdiqlangan ( __ - sonli bayonnoma).

MUNDARIJA

Bilim sohasi: 100000 - Gumanitar soha 1
Ta’lim sohasi: 110000 - Pedagogika 1
Ilk paleolit davri jahon tarixida 3 mln yillikdan to – 100 ming yilliklargacha davom qilgan. O‘zbekistonda ilk paleolit davri miloddan avvalgi 1 million yildan 100 ming yillikkacha davom etgan deb hisoblanar edi. Lekin keyingi davrlarda olib borilgan tadqiqotlar bu sanani yanada qadimiylashtirdi. Arxeologik davrlashtirishning yangi metodi asosida uni 2 mln yillikdan 200 mingginchi yillargacha davom qilganligi aniqlandi. Shu paytgacha O‘zbekiston xududida olduvay davri manzilgohlari topilmagan deb kelinar edi, lekin keyingi yillarda arxeologiyada qilingan yangiliklar Selungur makonidan topilgan tosh qurollarining Olduvay makondan topilgan tosh qurollar bilan o‘xshash tomonlarini aniqlanib, uni 1,2 mln yillarga mansub deb topdilar. 15
O‘zbekiston xududidan ashel davriga oid ko‘plab makonlar topilib tadqiq qilindi va qilinmoqda. Bunda U.Islomov, K.A.Kraxmal, M.Qosimov, R.Sulaymonov, T.Omonqulovlarning tadqiqotlari diqqatga sazovordir. 15
Ilk paleolit davrida mehnat qurollari tosh, suyak va shoxlardan yasalgan. Ulardan faqat tosh qurollargina bizgacha yetib kelgan. Olduvay bosqichida odamlar eng primitiv usulda yasalgan qo‘l cho‘qmorlari (ruchnoe rubilo)lardan foydalanganlar. Mazkur qurollarni yasash uchun dastlab, odamlar qulay shaklga ega bo‘lgan (ko‘proq yapaloq shakldagi) qayroqtoshni topib, tosh boltalar yordamida uning bir uchiga urib, uchirib ishlov berganlar. U paytning tosh bolg‘alari (otboyniklar) og‘irligi 0,5 kgdan oshmagan oddiy qayroqtosh bo‘lgan. Bu xildagi tosh bolg‘alar yordamida qo‘l cho‘qmorlariningina emas, balki tosh o‘zaklarini ham yasay bilishgan. Qo‘l cho‘qmorlari odatda bir tomoni bodomga yoki yurakka o‘xshab, to‘mtoq bo‘lgan, lekin uni qo‘l bilan ushlash qulay bo‘lgan. Ikkinchi, qarama–qarshi tomoni esa, o‘tkir uchli bo‘lib, bu tomoni kesish, chopish, kovlash kabi vazifalarni bajargan. Ajdodlarimiz shu qurollar yordamida ov qilganlar, ildiz kovlaganlar, go‘shtni maydalaganlar, terilarni shilganlar. Odamning qo‘li esa dasta vazifasini bajargan. Ibtidoiy davrlarda mexnat qurollarning yasalish uslublari A.A.Semenyonovning 1964 yilda nashr qilingan “Ibtidoiy texnika” (Pervobыtnaya texnika) kitobida keng taxlil qilib berilgan. Tadqiqotchilarning fikricha qo‘l cho‘qmorlari 3 mln yil ilgari paydo bo‘lgan. Bular insonning paydo bo‘lishi bilan bog‘liq. Ilgari davrlarda insonning paydo bo‘lishi 1 mln yil deb belgilangan edi. Lekin keyingi davrlarda Efiopiyaning Vest–Gona yodgorligining ingliz arxeologlari tomonidan o‘rganilishi natijasida arxantroplarning (arxantroplar deyilganda ilk paleolit davrida yashab o‘tgan odam zoti ajdodlari tuchuniladi.) suyak qoldiqlari va mehnat qurollari tarixi 3 mln yil deb belgilandi. Bu arxeologiya sohasida amalga oshirilgan katta yutuqlardan biri edi. 15
Olduvay davri odamlari terimchilik va ovchilik bilan shug‘ullanganlar. Ular to‘da bo‘lib ov qilib, yirik yirtqich hayvonlarni tutib iste’mol qilishgan. Odamlarning to‘da bo‘lib yurishlari natijasida o‘zlarini turli tabiat hodisalaridan va yirtqich hayvonlardan himoya qilganlar. Bu davr odamlari tabiatga to‘la qaram bo‘lib uy–joy qurilishini ham, olovdan foydalanishni ham bilmaganlar. Yirtqich hayvonlardan esa, oddiy va dag‘al qurollar bilan himoyalanganlar. Tabiat ham insonlar yashashi uchun qulay, issiq bo‘lgan. 16
Ashel davriga kelib odamlar birmuncha taraqqiyot darajasiga erishganlar. Endi kishilar turli tog‘, daryo jinslari, asosan chaqmoqtoshdan qurol yasashni o‘rgana boshlaganlar. Qurollarni ishlash texnikasi birmuncha takomillashgan. Chaqmoqtosh qo‘l cho‘qmorining ikka tomoninga ham qo‘pol kertish yo‘li bilan ishlov berilgan. Kertish davomida vujudga kelgan turli uchrindilardan turli narsalarni kesishda foydalanganlar. Uchrindilar qirra tomonlari mayda kertish usuli bilan o‘tkirlangan va keskich asboblari sifatida foydalanilgan. Uchburchaksimon tosh uchrindilariga ko‘proq ishlov berilgan. Asta–sekin tosh qurollarining turi ko‘paya boshlagan. Dastlab sixcha va qirg‘ichsimon qurollar vujudga kelgan. Tosh sixcha qurollardan yog‘och qurollar yasashda va ovda nayza tig‘i sifatida foydalanilgan bo‘lsa, qirg‘ichlardan kiyim–kechak uchun hayvon terilariga ishlov berishda foydalanganlar. Bu davrda tabiat iqlimi soviy boshlagan. Odamlar tabiiy sharoitga moslashib, boshpana sifatida g‘orlarni o‘zlashtirganlar va tabiiy olovdan foydalana boshlaganlar. Shuni aytish kerakki, ibtidoiy odamlar barcha g‘orlarda ham yashamaganlar. Odatda tagi tuproqli, quyosh nuri tushadigan, chashma suvi yaqin, ovchilik va terimchillikka qulay g‘orlarda yashaganlar. Olduvay davri makonlari ko‘ra, ashel davri makonlari ko‘proq uchraydi. Bu odamlarning u davrga nisbatan ko‘paya boshlaganidan darak beradi. 16
O‘zbekiston hududida ashel davrida yoz issiq, quruq, qish esa sovuq bo‘lib, yog‘ingarchilik kam bo‘lgan. Shu davrda havo issiq, geografik muhit mo‘tadil bo‘lgan. Ashel davri oxiriga kelib havo keskin ravishda sovugan, chunki muzlik davri boshlangan. Bu davrda Yevropa hududini muzlik qoplagan, tropik o‘lkalarda esa yomg‘ir davri boshlangan. O‘rta Osiyoning tog‘li zonalarida muzliklar hosil bo‘lgan. Pasttekisliklarda esa yomg‘irlar uzluksiz yog‘ib, ko‘l va daryolar hosil bo‘ldi. Havo goh sovub, goh iliq bo‘lib turgan. Xuddi shu davrda insonlar olov xususiyatlarini o‘rganib olib, olovdan foydalana boshlaganlar, bu miloddan 600––500 ming yil muqaddam sodir bo‘lgan. 16
O‘rta paleolit davri ilmiy adabiyotlarda muste davri deb nomlanadi. Bu davrga oid moddiy yodgorliklar dastlab Fransiyaning Muste g‘or makonida topilgani uchun shunday nom olgan. O‘rta paleolit davrining xronologiyasi ilgarigi adabiyotlarda mil.avv. 100–40 ming yilliklar deb hisoblanar edi, lekin keyingi yillarda olib borilgan tadqiqotlarga ko‘ra, u 200 –100 ming yilliklar bilan belgilandi. O‘rta paleolit davri yodgorliklari jahon fanida muste va levallua–muste (rivojlangan davri) bosqichlariga ajratib beriladi. O‘zbekiston arxeologiyasida ham shu bo‘linishlar qabul qilingan bo‘lsa–da, tadqiqotchilar o‘rta paleolit davrining mahalliy o‘ziga xos jihatlarini e’tiborga olib, uning 4 ta mahalliy guruxini ajratib ko‘rsatadilar: muste, levallua, levallua–muste, soan. Buni dastlab V.A.Ranov taklif qilgan va unga toshni paraqalashdagi o‘ziga xos texnikaviy uslubni asos qilib olgan. 16
Reja: 49
Xorazmda birinchi marta o‘z tangasi og‘irligi 13-16 gramm bo‘lgan Yevkratidning tetradraxmalariga taklidan chikarilgan yirik kumush tangalar paydo bo‘ladi. 66
17-mavzu: O’rta Osiyo xalqlari Turk xaqonligi tarkibida (VI - VIII asr boshlari) (2 soat) 86
Reja: 86
17-mavzu: Arablarning O’rta Osiyoga bostirib kirishi. (2 soat) 89
20-mavzu: Somoniylar davlati. (2 soat) 102
Reja: 102
4.So`fiylik ta’limoti. 116
24-mavzu: O’zbek xalqining shakllanish jarayoni. (2 soat) 126
Reja: 126
2. O’zbek etnogenezining boshlanishi va yakuniy nuqtasi 126
Reja: 152
Reja: 152
3.G‘aznaviylar davlatining tashkil topishi 152
Reja: 153
Reja: 153
6.So`fiylik ta’limoti. 153
Reja: 153
“ТАСДИҚЛАЙМАН” 172
_______________А.Умаров 172
202___ йил “___”___________ 172
“КЕЛИШИЛДИ” 172
Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги 172
______________________ 172
202___ йил “_____”__________ 172
Рўйхатга олинди: № БД-5110600 - 2.04 172
202__ йил “___”____ 172