O'quv ishlari bo’yicha prorektor

Talipova N. T. Tashqi iqtisodiy faoliyatni tashkil qilish. Darslik. -T.: «Fan va texnologiyalar», 2011 y.



8- Mavzu: О‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy о‘zgarishlar
Reja:

1. 
   Mustaqillik arafasidagi ijtimoiy-iqtisodiy va demografik
   

vaziyat.

2. 
   Ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirishga qaratilgan chora
   

tadbirlar.

1. 
   Mustaqillik arafasidagi ijtimoiy-iqtisodiy va demografik vaziyat.
   

Ulkan hududni egallagan va ma’muriy-buyruqbozlik tizimiga tayangan Sovet Ittifoqida notо‘g‘ri, samarasiz ijtimoiy-iqtisodiy siyosat olib borildi, natijada, 1980 yillarning oxiriga kelib, xususan,О‘zbekistonda aholining turmush sharoiti kо‘plab muammolar tufayli о‘ta murakkablashdi, ijtimoiy ahvol og‘irlashdi, demografik vaziyat yanada taranglashdi. Biroq, о‘tgan yillar davomida aholining bunday о‘sishi sanoat va iqtisodiyotning boshqa sohalarida ish о‘rinlari sonining kо‘payishi va aholi hayotini ta’minlash uchun zarur shart-sharoitlarning yaratilishi bilan qо‘llab-quvvatlanmadi. Bu, о‘z navbatida, aholi hayotining jiddiy yomonlashishiga, ishsizlar sonining kо‘payishiga, mehnat unumdorligi va aholi daromadlarining pasayishiga hamda turmush farovonligining pasayishiga olib keldi.
Respublika aholisining ijtimoiy ahvoli, odamlarning moddiy ta’minoti va ularni ijtimoiy himoya darajasi qoniqarsiz edi. Qishloq aholisining atigi 5 foizi toza ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan, aholining 50 foizidan sal kо‘proq qismi va faqat 17 foizi tabiiy gaz bilan ta’minlangandi. Aholini uy-joy, maishiy, tibbiy xizmat bilan ta’minlash, maktablar, maktabgacha ta’lim muassasalari va boshqa ijtimoiy obyektlarni qurish bо‘yicha ishlarda ijobiy siljishlar amalga oshirilmadi. Ayni paytda, aholining aksariyati qishloq joylarda yashar edi. Yuqorida qayd etilgan holatlar О‘zbekiston aholisining daromadlari va turmush darajasining keskin pasayishiga sabab bо‘ldi.
О‘zbekistonning о‘rtacha aholisi iste’mol qilinadigan gо‘sht va gо‘sht mahsulotlari, sut va sut mahsulotlari, tuxum va shu kabilarni mamlakat miqyosida olganda ikki baravar kam iste’mol qilardi. Bu kabi eng keskin iqtisodiy va ijtimoiy muammolar rо‘yxatini davom ettirish mumkin. Ammo asosiy narsa shuni anglatadiki, nafaqat insonning murakkab, uyg‘un rivojlanishi, uning shaxsiyatining axloqiy shakllanishi uchun ham kо‘pincha boshlang‘ich sharoitlar mavjud emas edi.
Ijtimoiy infratuzilma - sog‘liqni saqlash, xalq ta’limi, maktabgacha ta’lim muassasalarida qiyin vaziyat yuzaga keldi, mavjud maktablar va shifoxonalarning 60 foizi yaroqsiz binolarda joylashgan edi. Ushbu davrda aholining о‘rtacha yillik о‘sish sur’ati 2,8 foizni tashkil etdi. 1991 yilga kelib, mamlakatda aholi soni 20,7 million kishidan oshib, 1990 yilga nisbatan 386,0 ming kishiga oshdi. Bu О‘zbekistonda aholining о‘sish sur’ati Ittifoqga qaraganda uch baravar yuqori ekanligini kо‘rsatar edi.
О‘zining yangilanish va taraqqiyot yо‘lini boshlagan, ijtimoiy yо‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti foydasiga aniq tanlovni amalga oshirgan holda О‘zbekistonning Birinchi Prezidenti I.A.Karimov boshchiligidagi mamlakatimiz hukumati siyosiy suverenitetni qо‘lga kiritgan dastlabki kunlardanoq salbiy holatlarni yо‘q qilish bо‘yicha qat’iy choralarni kо‘rdi. О‘tgan yillardagi ijtimoiy-iqtisodiy sohadagi hodisalar va jamiyatni tubdan qayta qurish, bozor iqtisodiyotini shakllantirish bilan bog‘liq bо‘lgan ijtimoiy muammolar hal qilina boshladi.
Aynan, shu о‘rinda, Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan beshta prinsipning ahamiyati aholining ijtimoiy himoyasida muhim о‘rin tutadi. Ushbu beshta tamoyil asosida о‘tish davrida fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish bо‘yicha zarur choralar kо‘rildi. Ushbu chora-tadbirlar odamlarning turmush darajasining keskin pasayishining oldini olishda muhim rol о‘ynadi.