O’quv darslik

Mineralokortikoid preparatlari 
Dezoksikortikosteron
atsetat- 
Desoxycorticosteroni
acetas 
0,5% moyli eritma 1ml ampulalarda: 0,005g 
dan tabletkalar (til ostiga qo‘yish uchun) 
Dezoksikortikosteron
trimetilatsetat- 
Desoxycorticosteroni 
trimethylacetas 
2,5% suspenziyaning 1ml ampulalarda 

---

- 604 -
Tuxum xujayra yetilgach follikula yoriladi ovulyasiya boshlanadi. Follikula 
o‘rniga sariq tana xosil bo‘ladi. Progesteron sariq tananing asosiy gormonidir. 
Jigarda u peshob tarkibida ajraladigan pregnandiolga aylanadi
1
. Gestagenlar 
(progestagenlar), estrogenlar kabi, steroid tuzulishli birikmalar qatoriga 
mansubdirlar. Gestagenlar xayz ko‘rish siklining ikkinchi yarimida (sekretor 
faza) bachadon shilliq qavatining keyingi transformatsiyasini amalga oshishiga, 
tuxum xujayrasi urchiganda detsidual parda va yo‘ldoshni shakllanishiga imkon 
yaratadi. Shunday qilib, xomilani xomiladorlik davrida rivojlanishi uchun 
sharoit tayyorlanadi. Shu sababli sariq tana goromoni ko‘pincha xomiladorlik 
goromoni deb ataladi. Yo‘ldosh xam gestagen va estrogen gormonlar manbasi 
xisoblanadi. Yo‘ldosh ta'sir xususiyatlari bo‘yicha gipofiz oldingi bo‘lagi 
gormoniga 
xos 
bo‘lgan 
xorionigonik 
gonadotrop 
goromon 
(lyuteinizatsiyalovchi) ajratadi. Angar tuxum xujayrasi urchimasa, sariq tana 
teskari rivojlanishga uchraydi va xayz ko‘rish bachadon shilliq qavatining 
ko‘chishi kuzatiladi. Jinsiy bezlar gormonlarining ishlab chiqarilishi gipofizning 
oldingi bo‘lagining gonadotrop gormonlari boshqaradi. 
Estrogen va gestagen maxsus retseptorlar bilan boglanib xujayra ichida 
ta'sir ko‘rsatadilar.Asosiy ta'sir joyi bu xujayra yadrosi bo‘lib, u yerda estrogen
yoki gestagen retseptor kompleksi (majmuasi) DNK bilan brikadi va shu yo‘l 
bilan oqsil sinteziga ta'sir ko‘rsatadi. Estrogen va gestagen (progestagen)lar ta'sir 
ko‘rsatuvchi retseptorlarning eng ko‘p miqdori bachadon, qin, sut bezlari, 
xamda gipotalamus va gipofizning oldingi bo‘lagida joylashgan. 
Ayollar jinsiy gormon preparatlarining spetsifik faolligi ba'zan biologik 
standartizatsiya usuli bilan aniqlanadi. Estrogenlarni axta qilingan sichqon yoki 
kalamushlarda kuyikish chaqirish (estrus) xossasi asosida sinaladi. Estrogenlar 
ta'sirini jonivorlar qinidagi ajratmadan tayyorlangan surtma xarakteriga ko‘ra 
xukum chiqariladi. Osoyishtalik davrida (anestrus) surtmada shilliq, leykotsitlar 
va juda kam miqdorda yadroli epitelial xujayralar aniqlanadi. Kuyikish davrida 

---

- 605 -
surtmada ko‘p miqdorda yadrosiz dag‘allashgan epitelial xujayralar aniqlanadi. 
Bir ta'sir birligi (1 TB) 0,1 mkg estron faolligi mos keladi. 
Gestagenlarni biologik standartizatsiyalashni balog‘atga yetmagan urg‘ochi 
quyonchalarda o‘tkaziladi. Ma'lum sxema bo‘yicha jonivorlarga avval estron, 
so‘ngra progesteron kiritiladi. Bunda soxta xomiladorlik rivojlanadi. Bachadon 
shilliq qavatining o‘zgarishlari taxminan xomiladorlikning 8-kuniga mos kelishi 
kerak (gistologik tekshirishlar o‘tkaziladi). Bir ta'sir birlik ( 1TB) 1 mg kristallik 
prgesteron faolligiga teng. 
 
_________________________________________ 
1 
Estrogen va progesteronlar almashinuvi maxsulotlari glyukuron va sulfat 
kislota bilan kon'yugatlar ko‘rinishida buyrak orqali ajraladi.