O’quv darslik

Tabiiy 
gormonlar 
preparatlari 
va 
ularning efirlari 
Gidrokortizon 
Gidrokortizon atsetat 
Sintetik preparatlar 
Prednizolon 
Deksametazon
Triamsinolon 
Sinaflan 
(fluotsinolon 
atsetonid) 
Flumetozon pivalat 
Beklometozon 
Mineralkortikoidlar 
Aldosteron 
II- Dezoksikortikosteron 
Dezoksikortikosteron 
atsetat 
Dezoksikortikosteron 
trimetilatsetat 
 
GLYUKOKORTIKOIDLAR 
 
Glyukokortikoidlar 
hujayra 
ichida 
ta'sir 
etadilar. 
Ular 
hujayra 
sitoplazmasidagi maxsus retseptor bilan bog‘lanadilar. Bunda retseptor 
“faollashadi” va uni korformatsion o‘zgarishiga olib keladi. Hosil bo‘lgan 
“steroid + retseptor” majmuasi hujayra yadrosiga kiradi va DNK bilan bog‘lanib 
ma'lum genlar transkripsiyasini boshqaradi. Ular oqsil va ferment sinteziga ta'sir 
etuvchi, spetsifik RNK hosil bo‘lishini rag‘batlantiradi.
Glyukokortikoidlar (gidrokortizon va boshqalar) modda almashinuviga ko‘p 
qirrali va o‘ziga xos ta'sir ko‘rsatadilar. Uglevod almashinuvi tomonidan bu 
jigarda glikoneogenezning kuchayishi sababli qonda glyukoza miqdorini 
ortishiga namoyon bo‘ladi. Glyukozuriya bo‘lishi mumkin. 

---

- 594 -
Aminokislotalarning glikoneogenez uchun sarflanishi katabolizmni avvalgi 
darajasida saqlangan yoki biroz kuchaygan (manfiy azot balansi yuzaga keladi) 
holatida oqsil sitezini susayishiga olib keladi. Bu regeneratsiya jarayonini 
susayishining sabablaridan biridir (bundan tashqari, hujayralar prolifiratsiyasi va 
fibroblastik funksiyalar kammayadi). Bolalarda to‘qimalarni shakllanishi 
buziladi (shu jumladan suyak to‘qimasining), o‘sish sekinlashadi.
Yog‘ almashinuviga ta'sir yog‘ taqsimotining buzilishida namoyon bo‘ladi. 
Glyukokortikoidlarni muntazam qo‘llansa yog‘ning ko‘p qismi yuzda (oysimon 
yuz), bo‘yinning dorsal qismida, yelkada to‘planadi. 
Suv-tuz almashinuvining buzilishlari odatiy xoldir. Glyukokortikoidlar 
mineralokortikoidlik faolligiga egadirlar: organizmda natriy ionlarini ushlab 
qoladilar (ularni buyrak naychalarida reabsorbsiyasi ortadi) va kaliy ionlari 
ushlanib qolganligi sababidan qon zardobi xajmi , to‘qimalar gidrofilligi , qon 
bosimi ortadi. Kaliy ionlari ko‘p ajraladi (ayniqsa u organizmda ko‘p miqdorda 
bo‘lganda) osteoporoz bo‘lishi mumkin.
Glyukokortikoidlar yallig‘lanishiga qarshi va immunodepressiv ta'sir 
ko‘rsatadilar.Glyukokortikoidlarning yallig‘lanishni kamaytiruvchi ta'siri 
ularning 
yallig‘lanish 
mediatorlarini 
hosil 
bo‘lishiga, 
tomirlar 
o‘tkazuvchanligiga xamda yallig‘la nish jarayonida qatnashuvchi hujayralarga 
ta'siri bilan bog‘liq. Glyukokortikoidlar ta'sirida mayda tomirlar torayadilar va 
suyuqdik ekssudatsiyasi kamayadi. Yallig‘lanish xududida leykotsidlarning 
to‘planishi, makrofaglar va fibroblastlar faolligi kamayadi. Prostanoidlar, 
leykotrienlar va trombotsitlarni faollashtiruvchi omil (FAT) ni ishlab 
chiqaralishi kamayadi. Oxirgi ta'sir fosfolipaza A
2 
faolligini susaytirishi tufayli 
amalga oshadi. Bunga steroidlar bilvosita ta'sir ko‘rsatadilar.Ular leykotsitlarda 
qayd etilgan fermentni susaytiruvchi maxsus oqsil 
lipokortinlar
(sinonimi 
anneksinlar
) biosintezini kuchaytiradilar. Bundan tashqari glyukokortikoidlar 
rag‘batlashtirilgan siklooksigenaza (SOG-2) ekspressiyasini kamaytiradilar.