Oqsillar biosintezini boshqarilishi

3. Repressiya mexanizmi. Laktozaning fermentlar yordamida parchalanishi uning miqdorini kamaytiradi va glyukoza hosil bo’lishiga olib keladi. Glyukozaning parchalanishi natijasida qandaydir metabolit hosil bo’ladi va ATF dan sAMF hosil bo’lishini kamaytiradi. sAMF taqchilligi KFO ning bog’lanishini kamaytiradi, bu esa RNK-polimerazaning promotor bilan birikishini qiyinlashtiradi. Muhitda laktozaning butunlay tugashi uning repressorga ta’sirini pasaytiradi. Natijada repressor faollashadi, operator bilan bog’lanadi va transkriptsiyani blokirlaydi. Oqsil sintezi to’xtaydi.

Boshqa operonlar faqat salbiy (repressorlar) emas, balki ijobiy (sAMF-KFO kabi) boshqaruvchilarga ham javob beradilar. Bakteriyalarda mRNK ning yashash muddati juda qisqaligi (ular tez parchalanib ketadi), o’ziga xos xususiyat bo’lib, bu ularning oqsil to’plamini tashqi muhitning keskin o’zgarishi (oziqlanish sharoiti, ximiyaviy va fizikaviy omillar) ga tez moslashish imkonini beradi.

Eukariotlardagi oqsil sintezining boshqarilish mexanizmi prokariotlarga nisbatan kam o’rganilgan. Yuqori tuzilgan hayvon va o’simliklar xromatini bakteriyalardagiga nisbatan murakkab tuzilgan. Bundan tashqari xromatinning membrana bilan o’ralgan yadroda joylashganligi genetik axborotning sitoplazmaga – oqsil sintezi boradigan joyga o’tishini qiyinlashtiradi. Yuksak tuzilgan eukariotlarda bakteriya repressorlariga o’xshash boshqaruvchi oqsillar topilmagan.